Eyüp Yalur / Yazarın diğer makaleleri için tıklayınız
Celadet Ali Bedirxan 1887 yılında İstanbul’da sürgünde doğdu. Bedirxan ailesi diğer bir çok Kürt ailesi gibi yurtlarından, topraklarından sürülmüşlerdi. Bedirxan ailesi bir çok kez sürgün edilmişlerdi. Edirne, Konya, Filistin, Selanik son olarak da kısmetlerine İstanbul düşmüştü. Celadet Ali Bedirxan, Kürt aydını Emir Ali Bedirxan’ın oğlu, Kürt hükümdarı Bedirhan Bey’in torunudur.
İlk ve orta öğrenimini İstanbul’da, yüksek öğrenimini İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde tamamladı. Daha sonra Münih Ludwig Maximilian Üniversitesinde doktorasını tamamladı. 1. Dünya Savaşı başladığı sırada kendi isteğiyle Osmanlı ordusu saflarına subay rütbesiyle katıldı. Kafkasya cephesinde bulundu.
Osmanlı Devleti’nin dağılmasından sonra Kürt aşiretlerinin birliğini sağlamak için büyük bir çaba sarf etti, birliği sağlamada başarılı olamadı.
Celadet Ali Bedirxan bir süre İttihat ve Terakki Cemiyeti’nde de yer almıştır. İçtihat ve Serbesti gazetelerinde yazıları yayınlanmıştır.
İttihat ve Terakki ile başlayan ve cumhuriyet dönemi ile devam eden asimilasyon, sürgün, tek tipleştirme politikaları sonucu Kürt siyasiler, aydınlar, entelektüeller çalışmalarını Şam, Kahire, Avrupa ülkelerinde sürdürmek zorunda bırakıldılar.
1922 yılında kardeşi Kamuran Bedirxan’la birlikte Almanya’ya gitti. Almanya’da eğitimine devam eden Celadet Ali Bedirxan, 1925’te Kahire’ye, bir süre sonra da Fransız mandası altındaki Suriye’ye geçti ve oraya yerleşti. Suriye’de Haco Ağa, Kadri Cemilpaşa, Memduh Selim, Emine Perixane, Müküslü Hamza Bey ve diğer önde gelen Kürt aydınları ile tanıştı. Belli bir süre sonra Hoybun örgütünü kurdular.
1930’lu yıllarda Kürtçe diline yoğunlaşarak dil çalışmalarına başladı, Havar, Ronahi adlarıyla iki dergi çıkardı. Bu dergiler Latin alfabesiyle yayınlanan ilk Kürt yayın organlarıdır. Bu yayın organlarının yazar kadrosu içinde Celadet Ali Bedirxan, Kamuran Bedirxan, Cegerxwin, Nureddin Zaza, Osman Sabri, Kadri Can gibi birçok yazar vardı.
Hawar dergisinin ilk sayısının yayın tarihi olan 15 Mayıs Kürtçe Dil Bayramı olarak kutlanmaktadır.
Kürt dil çalışmaları, kültürü ve edebiyatı sürgünde şekillendi, filizlendi, gelişti.
Celadet Ali Bedirxan Kürt kültür ronesansının düşünürlerinden birisidir. Kürt dilini derli toplu araştıran, dil bilgisi kurallarını ortaya çıkaran, dili bir düzene sokan, Latin harflerine dayanan bir alfabe oluşturan dil bilimcidir. Kürtçenin yanı sıra Türkçe, İngilizce, Fransızca, Almanca, Farsça, Arapça, Yunanca dillerine de hakimdi.
“Celadet Ali Bedirxan, 1933’te Mustafa Kemal’e hitaben bir mektup kaleme alır. Mektubun ilk kısmında hukukçu ve siyasetçi şapkasıyla rejimin Kürt politikalarını mercek altına alır ve Kemalist rejimin Kürt karşıtı bir siyasetle alabileceği bir yolunun olmadığını söyler. İkinci kısmında ise bir dil bilimci olarak, Cumhuriyet rejiminin Kürtçeye karşı izlediği siyaseti, nazik bir dille ama çok sert bir şekilde tenkit eder.” Vahap Coşkun.
Günümüzde olanları 70 yıl önce öngören bilen bir aydın, hukukçu ve siyasetçidir. Kürt sorununun çözümsüzlüğü başta ekonomi olmak üzere ülkenin siyasetini, barışını, diplomasisini, dış politikasını, güvenlik politikalarını… adeta tüketti, felce uğrattı.
Celadet Ali Bedirxan mektubunun ikinci kısmında Kürtçenin diğer dillerle karşılaştırmalara başvurarak Kürtçeye karşı ileri sürülen tezlerin ne denli bilim dışı olduğunu ispatlamaya gayret etmiştir.
“Kürtçenin bir dil olmadığını ileri sürenlerin veya Kürtçenin Latin harfleriyle yazılmasını Ermenilere bağlayanların bilim ile her hangi bir irtibatlarının olmadığını belirtir. Türkiye Cumhuriyeti’nin Kürtçeye karşı hasmane tutumunun, diğer baskıcı devletlere de ilham verdiğini söyler.” Vahap Coşkun.
Celadet Ali Bedirxan; Kürtçenin, Türkçenin bir parçası veya bozulmuş bir şekli olduğuna dair iddiaları, ilmi ciddiyetten uzak görür ve şiddetle reddeder. Kürtçenin menşe, şekil ve aile itibariyle Türkçeden tamamen farklı ve kendi başına bir dil olduğunun altını çizer.
* Eserleri
– Elifba Kurdi (Kürtçe Alfabe)
– Rupelen Elfabe
– Rezimana Elifbaya Kurdi
– Rezimana Kurdi (Kürtçe Gramer)
– Ferhenga Kurdi (Kürtçe Sözlük)
– Günlük Notları
– Kürt Sorunu Üzerine
– Were Dotmam (Havar Dergisinde yer alan şiirler)
– Edirne Sükutunun İç Yüzü
– Mustafa Kemal’e Mektup
– Dibaca nimejen izediyan
– Hevind
Celadet Ali Bedirxan, 15 Temmuz 1951’de Şam’da öldü. Kürt halkı, uzun yaşam mücadelesinde kendisini halkının davasına adayan ölümsüz liderini unutmayacaktır.
