Eyüp Yalur / Yazarın diğer makaleleri için tıklayınız
İran coğrafyası üzerinde bir çok devlet kurulmuştur. Birçok hanedan yönetime ortak olmuştur. Yaklaşık bir buçuk asır boyunca İran’a egemen olan Azerbaycan Türklerinin Kaçar boylarından olan Kovanlı kolu tarafından kurulmuş ve 1794-1925 yılları arasında hüküm sürmüş İran devletidir.
1794’te Muhammed Ağa Han ile başlayan Kaçarlar dönemi 1925’te Ahmed Şah ile son bulmuştur.
Muhammed Ağa Han İran’da ki Kaçarları organize ederek başkentleri Şiraz olan Kürt Zend Hanedanı’nın yönetimine son vermiş Tahran’ı başkent yapmış ve 1795’te Kaçarlar döneminin ilk yöneticisi ve İran Şahı olarak tahta oturmuştur.
Simkoyê Şikaki Kaçar döneminin sonları ve Şah Rıza Pehlevi döneminin başlangıcında İran Kürdistan’ında hakimiyet sürdürmüştür.
Simkoyê Şikaki, Şikak aşiret lideri Muhammed Ağa’nın oğludur. Simko, ağabeyi Cafer’in 1905’te Tebriz kentinde İran tarafından öldürülmesi ardından Şikaki aşiretinin başına geçti.
Ağabeyinin öldürülmesinden sonra, Simko İran ile mücadele etmeye devam etti.
Birinci Dünya Savaşı sonrasında Rusların çekilmesinden sonra Rojhılat’ın Osmanlı sınırı ile Urmiye Gölü arasındaki Mahabad, Meriwan, Şino, Salmas, Urmiye, Maku, Hoy, Kotol, Dilman, Sakız, Serdeşt, Bane ve Bukan gibi Kürt bölgesinin hâkimiyetini ele geçirmiştir.
Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Rojhilat (İran Kürdistan’ı) topraklarının yüzde 50’sinde kontrolü sağlayarak özel bir yönetim kurdu.
Simkoyê Şikaki, yönetim merkezi olarak Salmas’taki Çariye Kalesi ve Urmiye’yi kullanmıştır.
1639’da Osmanlı Devleti ve İran arasında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması ile yapılan hudut düzenlenmesi günümüze kadar hep sorunlu olmuştur.
20. yüzyılın başında Rusya’da bu sorunlu sınıra müdahil olarak Simkoyê Şikaki’nin özerk bölgesine destek sunmuştur. Bu destek Rusya, İran, Osmanlı Devleti arasında siyasi ve diplomatik krize neden oldu.
Simkoyê Şikaki Kürt aydınlanmasının önemli aktörlerinden biridir.
Urmiye’de “Kürdistan” gazetesini çıkarmıştır.
Mahabad, Urmiye, Salmas ve Çariye Kalesi gibi stratejik yerler arasında telgraf hattı kurmuştur.
Çariye Kalesi’nde bilim alanında eğitim veren Cihanbani Medresesi’ni açmıştır.
Medresede Kürtçe ve Farsça’nın yanı sıra Rusça ve Türkçe dil dersleri de verilmiştir.
Fransız tarihçi ve yazar Chris Kutschera, Şikaki’nin Rus ve İngiliz yetkililere yazdığı mektuplarda açık bir şekilde Kürtlerin ulusal haklarına ve Kürdistan’ın bağımsızlığına değindiğini belirtiyor.
Amerika’nın ve Avrupa’nın birçok gazetesi ve tarihçisi Simkoyê Şikaki’yi incelemiş, yazmış, tarihe not düşmüştür.
Şikaki, İranlı yetkililere yazdığı mektupta “Dünyada Kürtlerin çeyreği kadar nüfusu olmadığı halde otonomi hakkı elde eden halkların olduğunu biliyoruz. Almanlar nasıl bu konuyu kendi içlerinde çözdüklerine bakınız. İran’da haklarına kavuşamayan Kürt ulusunun yok olması yaşamasından daha iyidir. İran devleti kabul etse de etmese de Kürtler otonomi hakkını istiyor. Bu bütün Kürtlerin talebidir ve halkımız için yeni bir yaşamdır.” ifadelerini kullanmıştır.
Simkoyê Şikaki 25 yıllık mücadele sürecinde birçok başarı elde ettiği gibi birçok başarısızlık ve yenilgide yaşamıştır.
İran hükümeti müzakerelerde bulunmak üzere davet ettiği Simkoyê Şikaki 21 Temmuz 1930’da gittiği Rojhilat’ın Şino kentinde İran Devleti’nin kurduğu pusu sonucu Rıza Şah Pehlevi’nin talimatıyla şehit edilmiştir.
Seyit Rıza’nın dediği gibi “Sizin yalan ve hilelerinizle baş edemedim bu bana dert oldu. Bende sizin önünüzde diz çökmedim buda size dert olsun.”
Birçok Kürt lider bu müzakere görüşmelerinde kurulan pusu sonucu katledilmişlerdir. Hala bu oyundan ders alınmadı.
Kaynakça: Rudaw
