AKP’NİN “BAŞKAN”LIĞI / SİBEL ÖZBUDUN

Türk siyasal sisteminin üzerinde bir karabasan dolaşıyor: “Başkanlık sistemi”…

Türkiye’de özellikle 1980 askerî darbesinden sonra kurulan sağ iktidarların liderlerinin (Turgut Özal, Süleyman Demirel, Tansu Çiller…) zaman zaman dile getirmekle birlikte, hayata geçirmedikleri “Başkanlık”a ilişkin tartışmaları, Erdoğan, Mart 2003’de başbakan olur olmaz yeniden ısıtarak önümüze koydu. Üstelik bu kez siyasal sistem değişikliği tasavvurunu lafta bırakmaya niyetli olmadığını gösterdi.

AKP’NİN “BAŞKAN”LIĞI[*] / SİBEL ÖZBUDUN

“Sana bir türkü söyleyeyim 

Güzel olmasın gerçek olsun.”[1]

Türk siyasal sisteminin üzerinde bir karabasan dolaşıyor: “Başkanlık sistemi”…

Türkiye’de özellikle 1980 askerî darbesinden sonra kurulan sağ iktidarların liderlerinin (Turgut Özal, Süleyman Demirel, Tansu Çiller…) zaman zaman dile getirmekle birlikte, hayata geçirmedikleri “Başkanlık”a ilişkin tartışmaları, Erdoğan, Mart 2003’de başbakan olur olmaz yeniden ısıtarak önümüze koydu. Üstelik bu kez siyasal sistem değişikliği tasavvurunu lafta bırakmaya niyetli olmadığını gösterdi. Bir “ilk hamle”, ya da Türkiye’nin siyasal iklimini büsbütün ucubeleştiren “cumhurbaşkanının doğrudan halkoyuyla seçilmesi” oldubittisini (21 Ekim 2007 tarihinde) referandumla dayatarak, “Başkanlık sistemi” argümanlarına fiilî bir destek sağladı. Arkasından Ekim 2011’de kurulan ve yeni Anayasa çalışmalarını yürüten Anayasa Uzlaşma Komisyonu’nun önüne AKP’nin önerisini koyarak[2] komisyonu başkanlık tartışmalarına kilitledi. (Bu komisyon sonuçta dağıldı.) Erdoğan “başkanlık” obsesyonunu[3] öyle bir noktaya vardırdı ki, kendi elleriyle başbakan yaptığı Ahmet Davutoğlu’nu, Başkanlık sistemi”ni yeterince iştiyakla savunmadığı için,[4] bir kez daha anayasayı çiğneyerek[5] görevden alıp yerine “düşük profilli” Binali Yıldırım’ı geçirtti…

Burada, bir Cumhurbaşkanı’nın bağlılık yemini ettiği Anayasa’yı nasıl, hangi ölçülerde hoyratça çiğneyebileceğine dair sayısız gelişmenin ışığında, “başkanlık sistemi”nin “haşmetmeapları”nın “hukukçu” çevreleri ve havuz medyası kalemşörleri arasında “siyasal sistem seçeneklerine dair, olağan, sıradan, meşru bir tartışma konusu”ymuş gibi tartış(tı)rılması ve bu yolla normalleştirilmeye çalışılmasının abesliğini sergilemeye çalışacağım. Yani bu yazının amacı, AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılından bu yana, istemediğimiz, mide bulandırıcı, ama bize ısrarla yedirilmeye çalışılan bir yemek gibi önümüze konulan “Başkanlık” konusunun hiç de olağan, sıradan, meşru bir tartışma konusu olmadığını sergilemek…

ABD’nin “Başkanlık”ı

“Başkanlık sistemi”, modern siyaset tarihine ABD’nin bir getirisidir ve bu ülkede uygulandığı biçimiyle, kendisini izleyen tüm devletler için “prototip” kabul edilir. İlk kez 1787 tarihli ABD Anayasası’nda boy göstermiştir ve tarihsel bir önceli olmaksızın, Philadelphia’da toplanan Kurucu Meclis’in müzakereleri sonucunda biçimlenmiştir. Sanıldığı üzere, “parlamenter sistem”e değil, o dönemde Avrupa’da güçlü olan monarşiye karşı bir alternatif olarak ortaya çıktığı vurgulanmalı: Veraset yoluyla değil, seçimle ve sınırlı bir süre için iktidara gelen, yetkileri sınırlandırılmış bir başkan tahayyülü[6]… ABD’nin “başkanlık sistemi” bir yüzyıl içinde İspanya ve Portekiz’den bağımsızlığını kazanarak devletlerini kuran Latin Amerika ülkelerince taklit edilecektir: Haiti (1807), Paraguay (1813), Arjantin (1816), Şili (1817), Kolombiya (1819), Kosta Rika vePeru (1821), Meksika (1824), Bolivya (1825), Venezuela, Ekvador ve Uruguay (1830), Nikaragua, (1835), Guatemala (1839), Honduras ve El Salvador (1841) ve Dominik Cumhuriyeti (1844).

Ancak ABD “prototipi”, ithal edildiği bütün ülkelerde özgül sınıfsal koşullara uyarlanarak “yerli ve millî” kılınır. Bu nedenledir ki, siyasal literatürde ABD’de “Başkanlık sistemi” olarak geçen görüngü, Latin Amerika, Asya ve Afrika’da “Başkancılık” olarak adlandırılmaktadır.[7] Çünkü özgün biçimiyle, yani ABD modelinde “Başkanlık sistemi”nin hedefi, (AKP çevrelerinin sıkça “şecaat arz ettikleri” üzere) yürütmeyi diğer kuvvetler üzerinde güçlendirmek değildir. “Fakat zamanımızda, doğrudan doğruya yürütmeyi güçlendirip üstünlük vermek yoluyla bu rejimin yozlaştırıldığı görülmektedir. Bu tür rejimlere ‘başkancı’ rejimler denilmektedir.”[8]

Açımlayayım: ABD’de uygulandığı hâliyle “başkanlık sistemi”nin temel mantığı, katı ve kesin bir “güçler ayrılığı”dır: yasama, yürütme ve yargı erkleri birbirleri üzerinde denetime sahip olmakla birlikte, birbirinden bağımsız olarak işler. Ne yürütmenin başı durumundaki “başkan” yasama organ(lar)ı (Kongre: Senato ve Temsilciler Meclisi)nın oluşmasında ve sürdürümünde, ne de yasamanın yürütmenin seçilme ve görev süresi üzerinde bir gücü vardır. Her iki erk de eşzamanlı olmayan seçimlerle ve eşit olmayan süreler için göreve gelirler. Dolayısıyla meclislerde çoğunluk ile Başkanlık’ın aynı partinin elinde olması, kural değildir. ABD’nde başkan halk tarafından (iki dereceli bir seçimle) seçilir[9] ve görevde kalmak için parlamento desteğine ihtiyaç duymaz. Yürütme organı (hükümet) üyeleri parlamento dışından, Başkan tarafından göreve getirilir ve azledilir. Buna karşılık yasama organı, yani Kongre de görevini yürütmeden bağımsız olarak yerine getirir; Başkan’ın yasama üzerindeki tek denetim aracı, veto yetkisidir. Kongre de Başkan’ın tasarruflarını (büyükelçi ve yüksek düzeydeki bürokrat atamalarının onaylanması, bütçenin kabulü, federal hazineyle ilgili malî yasaların hazırlanması yoluyla) denetler; yanısıra Başkan’ı (Anayasa’da belirtilen koşullarda) yargılama yetkisine sahiptir.

Hem yasama hem de yürütme erklerinden bağımsız ve her ikisini de denetleme yetkisine sahip yargı erki ise ABD’nde federal düzeyde işlev gösteren (üyeleri Başkan tarafından atanan) Yüce Mahkeme (Supreme Court), temyiz mahkemeleri, bölge mahkemeleri ve özel görevli mahkemelerden oluşmaktadır. Yargının bağımsızlığı, Anayasa’ca iki düzenlemeyle güvence altına alınmıştır:

“1) Yüce Mahkeme ve alt mahkeme yargıçları, iyi hâlleri sürdüğü sürece görevde kalır ve 2) görevde bulundukları sürece hizmetleri karşılığında belli zamanlarda, azaltılamayacak bir maaş alırlar. Yargıçların iyi hâlleri süresince görevde kalacakları yönündeki güvence, görevi kötüye kullanmakla suçlanıp mahkûm olmadıkça, hayatları boyunca görevde kalabilmelerini sağlamaktadır. Diğer bir ifadeyle, bu düzenleme sayesinde yargıçlar, kendilerini atayan başkanın veya diğer başkanların görevden alma tehditlerine karşı korunmaktadır. Maaşın azaltılamayacağı kuralı ise Kongrenin maaşı istifaya neden olacak derecede indirme tehdidi ile yapabileceği baskıdan yargıçları korumaktadır.”[10] Böylelikle hem Kongre’nin çıkardığı yasaları Anayasa’ya uygunluk açısından denetleme,[11] hem de yasama ve yürütme organları arasında çıkabilecek ihtilaflar konusunda çözüm mercii olan yargı, her ikisi karşısında da bağımsızdır ve/fakat bu ikisinin denetimine tabidir.

Özetle, ABD’nin başkanlık sistemi, her bir erkin diğerleri tarafından denetlendiği ve/fakat birbirlerini lağvetme olanakları olmayan, katı bir “güçler ayrılığı” mantığına dayanmaktadır.[12]

Pekâlâ; AKP’nin “Başkanlık sistemi” önerisi, havuz medyasının “hem demokratik, hem etkin, hem de vesayetçilikten uzak” diye göklere çıkardığı ABD Başkanlık sistemiyle ne kadar örtüşüyor?

AKP’nin “Başkanlık”ı

AKP’nin Anayasa Uzlaşma Komisyonu’na sunduğu “Başkanlık sistemi” tasarısı ise, ABD sistemiyle karşılaştırıldığında, bir karikatüre dönüşüyor. Bu tasarıda kuvvetler ayrılığından eser olmadığı gibi, yasama ve yargı tarafından denetlenen bir “Başkan”a değil, pratikte tüm erkleri uhdesinde toplamış “seçilmiş bir otokrat”a işaret ediyor. Nasıl mı? İşte AKP “başkanlık sistemi” önerisinin Başkan’a tanıdığı yetkiler:

“MADDE 22-(1) Başkan Devletin ve yürütmenin başıdır. Yürütme yetkisi Başkana aittir.

(2) Başkan, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir.

(3) Başkan, yürütmenin başı olarak genel/(iç ve dış) siyaseti yürütür.

(4) Başkanın görev ve yetkiler şunlardır:

a) Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapmak,

b) Ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında Meclise yıllık mesaj vermek,

c) Kanunları onaylamak,

ç) Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri göndermek,

d) Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunmak,

e) Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün, tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak,

f) Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek,

g) Bakanları atamak ve görevlerine son vermek,

ğ) Başkanlık kararnamesi çıkarmak,

h) Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyetinin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek,

ı) Milletlerarası andlaşma akdetmek ve yayınlamak,

i) Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil etmek,

j) Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek,

k) Kamu yöneticilerini atamak ve görevlerine son vermek,

l) Sıkıyönetim veya olağanüstü hâl ilân etmek ve sıkıyönetim veya olağanüstü hâl kararnamesi çıkarmak,

m) Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin cezalarını hafifletmek veya kaldırmak,

n) Yükseköğretim Kurulu üyelerinin yarısını seçmek,

o) Üniversite rektörlerini seçmek,

p) Anayasa Mahkemesi üyelerinin yarısını, Danıştay üyelerinin yarısını, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısını ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerinin yarısını seçmek.

(5) Başkan ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.

Madde 23- (1) Başkan, genel siyasetin yürütülmesinde ihtiyaç duyduğu konularda Başkanlık kararnamesi çıkarabilir. Bir konuda Başkanlık kararnamesi çıkarılabilmesi için kanunlarda o konuyu düzenleyen uygulanabilir açık hükümlerin bulunmaması şarttır. Kişi hak ve hürriyetleri kararname ile düzenlenemez. Kararnameler ile kanunlarda aynı konuda farklı hüküm bulunması hâlinde, kanun hükümleri uygulanır.

(2) Başkan, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilir.

(3) Kararnameler ve yönetmelikler, yayından sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmî Gazetede yayınlandıkları gün yürürlüğe girer.”[13]

Görüldüğü üzere, Cumhurbaşkanı, 22-4 c/e maddelerle yasama organının üzerinde, onun görevlerine müdahil bir pozisyona yerleştiriliyor. Meclis’in çıkardığı beğenmediği yasaları veto edebiliyor, Anayasa Mahkemesi’ne götürebiliyor ya da halkoyuna sunabiliyor. Daha da vahimi, “kanun hükmünde kararname” çıkarma yetkisi var: dilerse Meclis’e ve çıkartacağı yasalara boş verip, ülkeyi kararname ve yönetmeliklerle yönetebiliyor.

Bu kadar da değil; AKP’nin “Başkan”ı, uygun gördüğünde (örneğin parlamento çoğunluğu kendi partisinden değilse) Meclis’i de lağvederek yeniden seçime gidebiliyor.

Buna karşılık, yasamanın yürütme (Başkan) karşısındaki konumu fena hâlde ikincil. Örneğin Meclis’in görevleri, yasaların teklif edilip görüşülmesi (yasama faaliyeti ancak öneriler Başkan tarafından onaylanıp yayınlandıktan sonra tamamlanmış oluyor); uluslararası anlaşmaların onaylanması (hepsinin değil: “Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticarî, teknik veya idarî andlaşmaların Türkiye Büyük Millet Meclisince uygun bulunması zorunluluğu yoktur” diyor önerinin 12/3. maddesi…) ve savaş ilanı ile silahlı kuvvetlerin kullanımına ilişkin yetkilerle sınırlandırılıyor. ABD Kongresi’ne tanınan üst düzey bürokrat ve hâkimlerin atamalarının onaylanması ve bütçe ve tahsisatların düzenlenmesi yetkisi TBMM’nden esirgenerek Başkan’a tevcih ediliyor.

Bitmedi: AKP’nin “başkan”ı, aynı zamanda “kanunların, Başkanlık kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün şekil ve esas bakımından Anayasaya uygunluğunu denetle”mekle görevli olan 17 üyeli Anayasa Mahkemesi’nin sekiz üyesini seçiyor (geri kalan 9 üye ise Meclis tarafından seçiliyor). Bununla da kalmayıp, Anayasa değişikliklerinin Anayasa’ya uygunluğunun şekil ve esas bakımından denetlenmesi yetkisi, mahkemeye tanınmıyor. Yanısıra, “Kanunların şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı hususu ile sınır”landırılmakta.

“Hâkim ve savcıları mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme, kadro dağıtma, görevden uzaklaştırma ile her derecedeki hâkim ve savcılara disiplin cezası verme” işlemlerini yürüten 22 üyeli Hâkim ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun yine 7 üyesi de başkan tarafından seçiliyor. HSYK Adalet Bakanlığı’na bağlı…

Üyeleri Başkan ve mensubu olduğu çoğunluk partisi (Başkanlık ve yasama organı seçimlerinin eşzamanlı olarak yapılması öngörülüyor öneride… Yani Başkan ile Meclis’teki çoğunluğun aynı partiden olması, garantilenmekte…) tarafından seçilen, yetkisizleştirilmiş bir Anayasa Mahkemesi ile yine görevlendirilmeleri, nakilleri ve sicilleri, üyeleri Başkan ve Meclis tarafından atanan HSYK’nın elinde olan yargıçlarla “yargının bağımsızlığı”ndan söz edilemeyeceği, açıktır. Hoş, bugün “Başkanlık sistemi”ni geçirmek için canhıraş bir gayret sarf eden AKP kurmayları, erkler ayrılığı, erklerin bağımsızlığı ve birbirini denetlemesi fikrine nasıl baktıklarını, “şecaat arz ederken” dile getirmektedirler. Basından okuyalım: “AKP’li Galip Ensarioğlu, başkanlık sistemini savunurken, ‘Parlamenter sistem en fazla AKP’nin işine gelir. Yasama, yargı, yürütme bizde. Bizim AKP hükümetini denetleme gibi şeyimiz olabilir mi?’ itirafında bulundu. AKP’li Burhan Kuzu ise Ensarioğlu’nu ‘Oğlan bizim kız bizim niye denetleyelim’ ifadeleri ile destekledi.”[14]

Sözün özü, AKP kurmaylarının başlarda “demokratiklik” ve “istikrar” açısından göklere çıkardıkları ve örnek gösterdikleri ABD Başkanlık sistemini inceledikçe, Kongre’nin Başkan’ın tasarrufları üzerindeki ve Yüce Mahkeme’nin her ikisi üzerindeki denetim yetkileri açısından pek de iç açıcı bulmadıkları anlaşılmaktadır.[15] Böylelikle, Başkanlık sisteminin “ideal-tip”i, AKP elinde “yerli ve milli”[16] inhiraflara uğrayacaktır… Başkan’ın parlamentoyu feshetme, yüksek yargı organlarının üyelerini atama, Meclis’in çıkardığı yasaları bir yana bırakıp ülkeyi KHK’larla yönetme yetkisine sahip olduğu bir “başkancılık”, bir çeşit “seçilmiş padişahlık” sistemidir artık önümüzdeki… Cumhurbaşkanı başdanışmanı Şeref Malkoç’un yeni Anayasa ve Başkanlık sisteminin gerekliliğinden söz ederken 600 yıllık imparatorluktan dem vurup, “Yerli anayasa olacak. Biz binlerce yıllık bir milletiz. 16 devlet kurmuşuz. Çadır ya da aşiret devleti değiliz. Biz ‘yerli, milli anayasa’ derken ABD ve Avrupa’daki hukuk metinlerinden, bilimden, akıldan, tecrübeden yararlanacağız. Ancak bunu yaparken kendimize de bakacağız. Yunus Emre derki; ‘biz yaratılanı severiz yaratandan dolayı’ Biz hem Aristo’yu biliyoruz, hem İmam’ı Azam’ı biliyoruz, hem de Kur’an-ı Kerim’i biliyoruz,”[17] demesi boşuna değil!

“Amerikan Tipi” Değilse Ne?

Havuz medyasının çapsız kalemşörleri Erdoğan’ın başkanlık hayalini ne denli parlatırlarsa parlatsınlar, “diktatörlüğün panzehri”[18] olduğu yolunda ne denli methiyeler düzerlerse düzsünler, liberallerin dahi “ileri demokrasi” söylemlerinden vaz geçip önce otoriterlikten, sonra totaliterlikten, ve şimdilerdeyse açıkça faşizmden söz etmeye başladıkları kesitte, Erdoğan’ın kafasındaki, bal gibi diktatörlüğe açılan “Başkancı” bir sistemdir. Bu şecaat arz ederken sirkatin söyleyen yandaşların ağzından da sık sık açığa çıkartılmaktadır:

“Her toplumun bir Yojimbo problemi vardır,” der örneğin Ali Aslan. Ve devam eder: “Bu problem, otorite eksikliğinin yapısal bir boyut kazanmış olduğu toplumlar için çok daha muhtemel ve akut bir problemdir. Böylesi toplumlarda otorite eksikliğinin neden olduğu istikrarsızlık, aralıklı dönemlerle bir Yojimbo’nun, yani otorite boşluğunu tek başına dolduracak karizmatik ve güçlü bir siyasi figürün ortaya çıkışıyla sona erer. Ancak otorite boşluğunun yapısal olması, güçlü lider sonrasında istikrarsızlığın tekrar baş göstermesine neden olur.

Yakın siyasi tarihi göz önüne getirildiğinde Türkiye, bu istikrarsızlık-güçlü lider sarmalından muzdarip toplumlardan birisi olarak karşımızda durmaktadır. Peki bu kısır döngünün kırılması için ne yapılmalıdır? Türkiye’de kişilere endeksli olmayan bir otorite düzeni nasıl tesis edilebilir?

(…) Başkanlık sistemi kimliğe ağırlık vererek toplumsal birlik ve bütünlüğü garanti altına alma yönünde hareket etmektedir. Parlamenter sistem ise ağırlığı farklılığa vererek bireysel otonomiye ve toplumsal farklılıkların korunmasına vurgu yapmaktadır.

Bu iki sistem arasındaki ayrışma, insan doğasına yönelik tutumlarındaki ve insan-mekanizma ilişkisindeki farklılıklarında temellenmektedir. Başkanlık sistemi, insanın ‘doğru’ olanı aşkın bir otorite olmaksızın bulamayacağı görüşüne sahip muhafazakâr bir insan tasavvurundan hareket eder. Dolayısıyla, toplumu bir araya getirecek aşkın bir otorite noktası, yani bir başkanlık makamı inşa ederek toplumu oluşturan bireyleri ‘ortak iyi’yi bulmaya mecbur bırakır. Bu durumda, günün sonunda neyin toplum için ‘doğru’ olduğu konusunda, iyi ya da kötü bir kararın verilmesi gerekmektedir. Çünkü bir toplum için en önemli mesele yönetimde istikrar ve etkinliğin sağlanmasıdır…”[19]

İnsanlar için neyin “doğru”, neyin “yanlış” olduğunu tayin eden aşkın bir otorite… Ve bu otoritenin gücüyle sağlanan istikrar… Bu diktatörlük değilse nedir?

Ya da o tarihte Başbakan yardımcısı olan Bekir Bozdağ’ın “Obama’nın zavallı bir durumu var. Burhan Hoca ‘Zavallı Obama’ diyor. Çünkü parlamentoda hiçbir etkisi yok. Ama hem Atatürk’ün, hem İnönü’nün hem Menderes’in hem yürütme hem yasama elindedir. Tam bir başkanlık sistemidir. Bugünkü Amerikan sisteminden daha güçlü başkandırlar,”[20] sözleri… Yasama ve yürütme erklerini tekeline almış, yargıyı ise pek “sallamayan” bir “Başkan”ın hâkimiyetine işaret etmiyor mu? Bu mu “ileri demokrasi”niz?

Ve nihayet, bizzat Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın ağzından çıkan o meş’um sözler: “ ‘Üniter devlette başkanlık sistemi yoktur’ diye bir şey yok. Şu anda bunun zaten dünyada örneği var, geçmişten bu yana da var. (…) Hitler Almanyası’na baktığımızda da bunu görürsünüz. Başka ülkelerde de görürsünüz. Yeter ki bütün mesele başkanlık sisteminin uygulamasında halkını rahatsız eden bir yapısı olmasın.”[21]

“Halkını rahatsız eden bir yapısı olmayan bir başkanlık sistemi”… Mesela Hitler Almanyası! Fazla söze gerek var mı?

Ama söz hazır Hitler’den açılmışken, onu iktidara getiren koşulları ve Hitler’varî” başkanlık sistemine yakından bakmakta fayda var:

“Dünya savaşından yenik çıkan Almanya yeniden yapılanma içine girmiş, 1919 yılında Weimer Anayasası diye bilinen bir Anayasayı kabul etmiştir. Bu Anayasa oldukça demokrat hükümler içerir. Ama bir maddesi vardır ki; bu madde sayesinde Hitler devlet başkanı olarak her türlü baskı ve şiddeti kullanabilmiştir. Bu madde, parlamentodan bağımsız güçlü bir başkana geniş yetkiler vermektedir. Kısaca, devlet başkanına ‘parlamentonun onayı olmaksızın’ kanun gücünde kararname çıkarma yetkisi vermektedir. 48. maddesinin tamamı şöyledir:

‘Eyaletlerin Anayasanın öngördüğü yükümlülükleri yerine getirmemesi ya da kamu düzeninin bozulması, ya da ciddi bir tehditle karşı karşıya bulunması durumlarında, Cumhurbaşkanı kamu düzenini yeniden kurmak için kuvvet kullanımı dahil, gerekli önlemlere başvurabilir ve bireysel hak ve özgürlükleri askıya alabilir.’” [22]

Hitler’i iktidara taşıyan ikinci adım ise, Cumhurbaşkanlığı ile Başbakanlığı birleştiren, 1 Ağustos 1934 tarihli “Alman İmparatorluğu Devlet Başkanı Yasası”dır. Yasanın yayınlanmasının ertesi günü, Cumhurbaşkanı Hindenburg ölür. 19 Ağustos 1934’te Hitler için birleştirilen cumhurbaşkanlığı ve başbakanlık görevine getirilmesi için referandum yapılır. Sonuç: sandık başına giden 43 milyon 568 bin seçmenden 38 milyon 394 bini Hitler’in “Führer” ilan edilmesi yönünde oy kullanır. “Führer” (başkan) tanımı da zaten buradan geliyor.[23]

Öykünün bundan sonrasını herkes biliyor: Almanya içinde ve Avrupa’da insanlık dışı katliamlar, toplama kampları, 50 milyon insanın canına mal olan İkinci Paylaşım Savaşı ve savaş sonrası Almanya’nın çöküşü…

İşin ilginç yanı, Hitler Almanya’da askerî darbeyle, “üst akıl”la, “vesayet rejimi”yle, “faiz lobisi”nin oyunlarıyla filan değil, bol seçimli, bol referandumlu, gayet “demokratik” bir sürecin sonucu olarak işbaşına gelmiştir:1930-34 arasında, yerel seçimler dışında dört seçim, bir referandum!

Tabii tarih tekerrür etmez. Ama Hitler Almanya’sı bir yana, kuramsal olarak ayrı olan erklerin tek bir şahsın, “Başkan”ın uhdesinde toplandığı “Başkancı” sistemlerin pek azı “demokratik” kalmayı başarabiliyor. Nitekim, “Demokrasilerin sürekliliğini ne sağlar” başlıklı çalışmalarında 1950-1990 arasında 135 ülkenin rejimini inceleyen Adam Prezeworski, Micahel Alvarez, Jose Antonio Cheibub ve Fernando Limongi’nin “başkanlık sistemiyle yönetilen demokrasilerin diktatörlüğe dönüşme olasılığının parlamenter sisteme göre çok daha yüksek olduğu” saptaması yapılıyor.[24]

Öte yandan, Latin Amerika başkanlık sistemlerinin[25] -kıta 1990’lardan bu yana askerî müdahalelerden arınmış görünse bile, ne “demokratikleşme” ne de “istikrar” açısından fazla bir getirisi olmadığını kaydetmek gerek. ABD’nin başkanlık rejiminin “yetkileri şişirilmiş ve üzerindeki denetim zayıf bir Başkan’ın elinde toplandığı “Başkancılık” sistemi, kıtada “demokrasiye geçiş” olarak da adlandırılan sivil yönetimler boyunca (1985-2004 arasında) onbeş başkanın görev süresi dolmadan Başkanlık saraylarından ayrılmak zorunda kaldıkları bildiriliyor. Nasıl mı? Şöyle:[26]

Görüldüğü üzere, neoliberal başkanların sultasındaki “Başkanlık sistemleri”nin, Latin Amerika’nın “genç demokrasileri”nde fazla başarılı olduğu söylenemez.[27] Hele ki istikrar sağladıkları…

Tayyip Erdoğan’lı, AKP’li bir “Sistem” mi?

Tüm bunlar bir yana, işin içinde Tayyip Erdoğan ve AKP’nin olduğu herhangi bir “sistem” tartışması “absürd”dür, abestir.

Neden mi?

Parti ve lideri, iktidara geldiği 2002’den bu yana, içinde yer aldığı “sistem”i sürekli olarak baltalamakla maruftur da ondan! Nasıl mı?

– “Millî görüş gömleğini çıkardık! Laikliği benimsiyoruz” diye işbaşına geldiler, anımsayacaksınız. Bugün vardığımız nokta, eğitimin hemen tümüyle imam-hatipleştirilmesi, Diyanet’in trafik işlerinden okul kıran öğrencilere toplumsal yaşamın tüm alanlarına müdahale eden bir fetva mercii hâline getirilmesi, Alevîler üzerindeki baskılar, evlerinin işaretlenmesi, zorunlu din derslerine tabi tutulmaları; içkili mekânlar, omzu, bacağı görünen kadınlar, sokaklarda sigara içenler üzerinde estirilen Ramazan terörü (ve bunları, “Ramazan’da etkinliğin sokağa taşması da yanlıştı” diye te’vil eden bir Cumhurbaşkanı); “müstehcen” sanat eserlerine yönelik balyoz harekâtları, “pembe vagon” tartışmaları…

– “Partimiz, ülkemizin Avrupa Birliği’ne tam üyeliğini, modernleşme surecimizin doğal sonucu olarak görmektedir AB kriterlerinin ekonomik ve siyası hükümlerinin hayata geçirilmesi, devlet ve toplum olarak birlikte çağdaşlaşmamız yönünde atılacak önemli bir adımdır,”[28] dediler. Günümüzde, “AB Müslüman olduğumuz için bizi kabul etmiyor. Biz de milletimize müzakerelere ‘tamam mı devam mı’ diye sorarız”a[29] geldiler.

– Dış politikada “komşularla sıfır sorun” dediler; Türkiye 12 yılda tüm bölgede “nefret nesnesi”ne dönüştü…

– “Vatandaşın partimizden beklentisine uygun olarak yolsuzlukla mücadelede cesur adımlar atılacaktır,”[30] dediler, ayakkabı kutularında istiflenen dolarlara, baba-oğul arasında “Herşeyi sıfırla” talimatlarına, “Kur’an akrabaları kayırın, buyuruyor” te’villerine tanık olduk…

– “Partimiz… Temel hak ve özgürlüklerin, sadece anayasal ve yasal güvenceye alınması ile yetinmeyip, fiilen uygulanması ve siyasal kültürümüzün yerleşik bir boyutu olarak güçlenmesi yönünde çaba sarf edecektir,”[31] dediler, gazetecilerin, akademisyenlerin, öğrencilerin, ev kadınlarının, 70’lik ninelerin “cumhurbaşkanına hakaret”, “teröre destek”, “halkı isyana teşvik”ten tutuklanıp cezaevlerine tıkılldığı, cezaevleri nüfuusunun zirve yaptığı, güvenlik güçlerinin evlere dalıp insanları kurşunlasalar da kovuşturmaya uğramadıkları günlere geldik.

– “Demokrasi, meşruiyetini, halkın özgür iradesinden ve hukuktan alır Siyası alanı düzenleyen yasalar, eksik de olsa geçerlidir ve değiştirilene kadar herkesi bağlar,”[32] dediler; bugün “Anayasa Mahkemesi’nin kararını tanımıyorum, saygı da duymuyorum” [33] ve “Başkanlık fiilen var”dayız.[34]

– “Yargı gücünü kullananların görevlerini yasaların emrettiği doğrultuda tarafsız olarak kullanmaları kışı hak ve özgürlüklerinin en önemli teminatıdır. Ülkemizde yargıya çeşitli şekillerde müdahalelerin olduğu, yargıçların tarafsız olarak karar vermelerinin engellendiği, yüksek yargı organlarının başkanları tarafından da sürekli olarak dile getirilmektedir,” deyip, “yargı yetkisini kullanan kişi ve kurumların bağımsız ve tarafsız karar vermelerini sağlayacak bir yargı reformu”[35] vaad ettiler; yargı 12 yılda önce Gülen Cemaat’ine ikram edildi, arkasından da HSYK manevraları, sürgünler, tehditler, görevden almalar, telkinler eliyle tümüyle iktidar partisine bağlandı…

– “Kürt sorununu çözüyoruz, barış geliyor”, dediler,[36] Kürt kentlerini yıktılar, bodrumlara sığınmış yaralıları yaktılar, İHD verilerine göre 2015 yılında “dur ihtarına uymadıkları gerekçesiyle ya da toplumsal olaylarda hükümet güçlerinin saldırısı sonucu 53’ü çocuk 264 kişi katledildi. Ayrıca ‘sokağa çıkma yasağı’ adı altında 16 Ağustos 2015 ile 31 Aralık 2015 tarihleri arasında devlet güçlerinin saldırılarında 126 sivil katledildi. Saldırıların yaşandığı 7 il ve 17 ilçede yaşayan 1 milyon 300 bin kişilik nüfusun yaklaşık 4’te biri göçertildi.”[37]

– “Genç bir nüfusa sahip olan ülkemiz, artan nüfusa yetecek istihdam alanı açamamaktan kaynaklanan ‘yapısal işsizlik’ sorunu ile karşı karşıyadır. Bu sorunların çözümlenmesi ve işsizliğin azaltılması için tedbir alacağız,”[38] “yoksullukla mücadele edeceğiz”[39] dediler; 2002’de yüzde 10.3 olan işsizlik oranını 2015’te yüzde 11.3’e çektikleri gibi[40] (genç işsizliği yüzde 18.6); Türkiye’nin en varlıklı yüzde 1’lik kesiminin toplam servetten 2000 yılında aldığı payı yüzde 38’den, 2014’de yüzde 54’e çıkardılar![41]

– “Çevre ve insan sağlığını koruyacağız,”[42] dediler… Hiç girmeyelim, isterseniz!

Yalanları her yüzlerine vurulduğunda ise, “aldatıldık, kandırıldık, üst akıl, faiz lobisi, vesayet rejimi, paralel çete, darbeciler” dediler…

* * *

Uzatılabilir. Ama bence yeterli…

Yalnızca bu “programatik yalanlar” dahi, AKP ve “Reis”i ile herhangi bir sistem tartışmasına girmenin abesliğini göstermiyor mu?

Kendi elleriyle hazırladığı “Başkanlık sistemi”nin bağrına, kendi ayaklarıyla yıkmanın tohumlarını “Başkan gerekli gördüğünde Meclis’i fesheder” yetkisiyle yerleştiren bir partiden “politik ilkelilik” beklemek, politik ilkeler konusunda tartışmak, mümkün olabilir mi?

Ya da, “seçimle geldiler, peki seçimle giderler mi?”[43] sorusunun yüksek sesle dillendirilmeye başlandığı bir ortamda, Başkanlık sistemi gibi, diktatoryal rejimin, giderek faşizmin yasal çerçevesini oluşturacak bir siyasal düzenlemeyi teslim etmek?

Sözü eğip bükmeye gerek yok: Türkiye’de siyasal rejimin kendi içinden, kendi araçları ve unsurları aracılığıyla çürütülmekte, aşındırılmakta dönüştürülmekte olduğu içinden geçtiğimiz süreçte, gerçek bir demokrasinin, özgürlüğün ve sekülarizmi savunabilmek, kitlesel direnişten, sokaktan geçiyor.

26 Haziran 2016 18:46:14, Ankara.

N O T L A R

[*] Kaldıraç,  No:180, Temmuz 2016…

[1] Turgut Uyar.

[2] Adnan Küçük, “AKP’nin Başkanlık Sistemi Modelinin ABD’deki Başkanlık Sistemi Modelinden Farklılık Arz Eden Yönleri”… http://www.uyusmazlik.gov.tr/yayinlar/pdfmakdergi5/adnankucuk.pdf

[3] “Bir saplantı gibi savunulan ve anayasal kırmızıçizgi olarak görülen başkanlığı kotarmak için, Anayasa dışı yollarla girişimde bulunuluyor,” diyor Anayasa profesörü İbrahim Kaboğlu. (İbrahim Kaboğlu, “Obsesif Başkanlık Yolunda Gayri Meşru Anayasa…”, Birgün, 7 Nisan 2016, s.9.)

[4] Sabık başbakan Ahmet Davutoğlu “iyi tanımlanmış güçler ayrılığı prensibine dayalı başkanlık sistemi”ni arzuladığını, ama bunu “günün meselesi” ya da “acil gündem maddesi” olarak görmediğini sık sık dile getiriyordu. Örneğin bkz. “Başkanlık Sistemi Acil Değil”, Cumhuriyet, 11 Kasım 2005, s.4.

[5] “Anayasal çerçevede; istifa, güven istemi ve gensoru yoluyla TBMM’de yapılacak oylamanın sonucu olarak Başbakanlık görevi sona erer. Meclis fiilen devre dışı tutulsa da, Davutoğlu’na istifa etme hakkı bile kullandırılmadı. Parti kongresi düzenleme yükümlülüğü eşliğinde tasfiye süreci işletildi: Yaptırım (Başbakanlıktan etme) ve külfet (Parti kongresi). Konu, ahlâkilik (tasfiye eden fail) ve haysiyetin zedelenmesi (tasfiye edilen mağdur) açısından ayrıca ele alınabilir. Hukuken açık olan, izlenen yolun, tamamen “anayasa-dışı” oluşu…” (İbrahim Ö. Kaboğlu, “Fiili Durum = Hukuk Dışı”, Birgün, 12 Mayıs 2016, s.9.)

[6] Halit Tunçkaşık, “Başkanlık Sistemi: Teori, Pratik ve Tartışmalar”, Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri, Başkanlık Sistemi, ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya ve Nijerya Örnekleri. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, yayın no.7, Mart 2015, s.8.

[7] Erdoğan Teziç, “Başkanlık Rejimini Anlamak”, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 2013, s.51.

[8] Adnan Küçük, “AKP’nin Başkanlık Sistemi Modelinin ABD’deki Başkanlık Sistemi Modelinden Farklılık Arz Eden Yönleri” dipnot 11… http://www.uyusmazlik.gov.tr/yayinlar/pdfmakdergi5/adnankucuk.pdf

[9] “ABD Başkanı, 4 yıllık görev süresi için yardımcısı ile birlikte seçiliyor. Ancak başkan, doğrudan halkın oyuyla seçilmiyor. Ve ABD Başkanı, dış dünyadaki izlenimin tersine her zaman ABD seçmeninin yüzde 50’sinin üzerinde bir seçmen oyuyla göreve gelmeyebiliyor. ABD’de başkanlık seçimi bir süreç içinde gerçekleşiyor. Önce aday adayları mensup olduğu siyasi partiler içinde yarışa giriyor. Başkan adaylarını, partiler önseçimle belirliyor.

ABD’de fiilen iki güçlü parti olduğu için (Cumhuriyetçiler ve Demokratlar) başkanlık seçimi bu iki partinin adayları arasında geçiyor. Amerikan halkı, seçimde başkanı seçecek olan meclisi oluşturacak ‘Seçiciler Kurulu’nu belirliyor. Her eyaletten kurulda belirlenen sayıda delege yer alıyor. Başkan ve yardımcısı bu kurulun delegeleri tarafından seçiliyor.” (Aydın Hasan, “ABD’deki Sistemin Sırrı, Güçler Ayrılığı”, Milliyet, 9 Şubat 2016, s.18.)

[10] Konur Alp Koçak, “ABD Başkanlık Sistemi: ‘Ayrı’ Ama ‘Birlikte’ Çalışan Organlar” Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri, Başkanlık Sistemi, ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya ve Nijerya Örnekleri. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, yayın no.7, Mart 2015, s.51.

[11] Ne ki Yüce Mahkeme’nin Anayasa’ya aykırı olduğuna karar verse de Kongre’den çıkan yasaları iptal yetkisi -kuvvetler ayrılığı ilkesi nedeniyle- yoktur.

[12] “Başkanlık sistemini parlamenter sistemden ayıran temel özellik, yasama ile yürütme organları arasındaki sert ayrılıktan kaynaklanmaktadır. Sert güçler ayrılığı ilkesi uyarınca, Kongre içinden çıkmayan hükümetin, Kongreye karşı siyasî sorumluluğu yoktur. Başkan, izlediği politikalar nedeniyle Kongre tarafından görevinden azledilemez. Kongre Başkanı istifaya zorlayamazken, başkan da Kongreyi feshetme yetkisine sahip değildir. Güçlerin “ayrı ama eşit” olması böyle bir yapıyı gerekli kılmıştır. Dolayısıyla, parlamenter sistemlerde tüm siyasî faaliyetlerin odağında parlamento bulunurken, ABD sisteminde böyle değildir. Gücün tek bir organda odaklanmaması, organlar arasında hassas bir iletişimin kurulmasını zarurî kılmaktadır. Sistem yasama, yürütme ve yargı organları uzlaşınca daha verimli işlemekte, aksi hâlde kilitlenebilmektedir. (…) Kongrenin temel işlevi olan kural koyma yetkisi, başkanın veto yetkisi ile frenlenebilmektedir. Yasama politikalarının amacına ulaşabilmesi, uygulamaya geçirilebilmesi, başkanın bu kuralları yürütmesine ve

Kongrenin bu amaçla harcanmak üzere tahsis ettiği kaynakları kullanmasına bağlıdır. Yürütme politikalarının etkinliği ise, Kongrenin bu politikayı uygulayacak üst düzey kadrolara (büyükelçiler, Yüce Mahkeme yargıçları) yapılacak atamaları onaylamasına; bu politikaların yürütülmesini sağlayacak mali kaynakları sağlamasına ve yürütme tarafından belirtilecek alanlara kaynak tahsis etmesine; bu politikaların yürütülmesi uluslararası ilişkiler ile ilgili olduğu takdirde ise antlaşmaları onaylamasına bağlıdır.” (Konur Alp Koçak, “ABD Başkanlık Sistemi: ‘Ayrı’ Ama ‘Birlikte’ Çalışan Organlar” Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri, Başkanlık Sistemi, ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya ve Nijerya Örnekleri. TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı, yayın no. 7, Mart 2015, ss.53-55.)

[13] “AKP Başkanlık Sistemi Önerisi, Tam Metin”… http://erdalguven.wordpress.com/2013/04/01/ak-partinin-baskanlik-sistemi-teklifi-tam-metin/

[14] “AKP’li Milletvekillerinden Canlı Yayında Skandal Diyaloglar: Oğlan Bizim Kız Bizim”, Cumhuriyet, 6 Nisan 2016, s.4.

[15] Nitekim, “başkanlık sistemi” mimarlarından AKP’li Anayasa Komisyonu eski başkanı Burhan Kuzu, ABD Başkanı Obama’nın yetkilerinin sınırlılığına “zavallı Obama” sözleriyle yazıklanıyor. (Ahmet Hakan, “… ‘Başkanlık Diktatörlük Getirir’ Diyenleri Gırtlaklamak İstiyorum”, Hürriyet, 4 Şubat 2015, s.4.)

Aslında gönlünde yatan “arslan”ın ABD tipi başkanlık olmadığını Tayyip Erdoğan da açıkça beyan ediyor: “Bunun için illa da ABD’deki başkanlık sistemi olacak diye bir şey yok. Bu konuda dünyada 100’ü aşkın ülkede başkanlık sisteminin uygulamaları var. Tüm bunları inceleyip bunlardan şöyle orta noktada bir başkanlık sistemi tezi çıkarılabilir.” (Fırat Kozok, “Olmazsa Olmaz Değil”, Cumhuriyet, 18 Mayıs 2013, s.13).

[16] “… ‘Anayasa’, ‘Başkanlık’ vb. Derken bunların başına bir de ‘Türk Tipi’ sıfatı eklendi. Tayyip Erdoğan’ın son birkaç yıldır diline dolamaya başladığı “milli ve yerli” nitelemelerine uygun bir Anayasa ve bir Başkanlık sistemine sahip olacağımız anlaşıldı. Bunların “Türk Tipi” olması tabii çok iyi bir şey de, “Türk Tipi”nin ne olduğu çok belli değil.

Bunu açıklamaya yönelik, başlığı ‘Türk Tipi Başkanlık Sistemi’ olan bir ‘Rapor’ yayımlanmış; ben de sabah (5 Şubat, Cuma) Taha Akyol’un makalesinden öğrendim: ‘Batılılaşmanın hüküm sürdüğü birkaç yüzyıllık süreç Türkiye’nin kendi bin yıllık tarihinin, tecrübesinin oluşturduğu kavram ve kurumların değersizleştirilmesi ve yok edilmesi sürecidir,’ deniliyormuş bu ‘Rapor’un başında. Okurken insanın kulağına Tayyip Erdoğan’ın sesi çalınır gibi oluyor.

Bugün dünyanın herhangi bir yerinde, ‘yeni’ bir anayasa yapma gereği duyulsa, insanlar ne gibi şeyleri sağlama bağlamak üzere bu işi yaparlar? Diyelim bir dönüşüm geçirme ihtimali olan Myanmar’da böyle bir süreç başladı… ‘İnsan hakları’ sağlama bağlansın, ‘kuvvetler ayrılığı’ ilkesini yaşatacak bir denge oluşturulsun, ‘demokratik haklar’ garanti altına alınsın diye ve buna benzer hedefler mi gösterilir? Yoksa Myanmar’ın bin yıllık tarihinin ve tecrübesinin oluşturduğu kurumların canlandırılması mı amaçlanır? İkinciyi seçecek olursanız, birinci kategoride saydığım kavramlara uzaktan el sallayın, bir daha görüşme ihtimaliniz bir hayli zayıf. Birinci kategorideki tercihler sizin için önemliyse, bunların da Myanmar’ın bin yıllık tecrübesiyle bir ilgisi yok -Türkler’in bin yıllık tecrübeleriyle de ilgisi olmadığı gibi.

Gazneli Mahmud’un ya da IV. Murad’ın ‘insan hakları’ felsefesine bir katkılarını duymadım. Osmanlı devletinde ‘kuvvetler ayrılığı’ ilkesi nasıl işliyordu, bilmiyorum. ‘Demokratik haklar’ın Ötüken’de ne gibi bir teminat altına alındığını bilen varsa söylesin… Taha Akyol’un da söylediği gibi, 18. yüzyıldan önce hiç kimse ‘kuvvetler ayrılığı’ diye bir şeyden söz etmemişti. Ama şimdi, bu konuların, sorunların alfabesini sökmüş herkes, kuvvetler ayrılığı olmadan demokrasi olmayacağını bilir. Bunu Tayyip Erdoğan da bilir -ama bundan hoşlanmaz, o ayrı konu.” (Murat Belge, “Türk Tipi”, Taraf, 6 Şubat 2016… http://www.taraf.com.tr/turk-tipi/)

[17] “Malkoç: Başkanlık Sistemi Bir İhtiyaç”, Cumhuriyet, 5 Haziran 2016, s.4.

[18] “(…) Başkanlık Sisteminin tabiatında mevcut olduğu iddia edilen problemlerden en önde geleni de ‘Diktatör yaratır’ hurafesidir. Oysa önerdiğimiz anlamda Başkanlık Sistemi gerçek bir kuvvetler ayrılığı sistemidir ve dolayısıyla diktatörlüğe karşı panzehir işlevindedir. Ayrıca bazı tarihi olgulardan bahsederek bir takım hurafeleri çürütmek mümkündür. Önce şu basit soruyu soralım: Başkanlık Sistemiyle gelen hangi ünlü diktatörü tanıyorsunuz? Ben hiç tanımıyorum ve bilmiyorum. Peki, şöyle bir soru soralım: Nazizm, Faşizm, Bolşevizm, yani Hitler, Mussolini ve Lenin hangi politik sistemler vasıtasıyla diktatörlük inşa etti? Cevap: Hepsi Parlamenter Sistemler sayesinde.” (Rasim Ozan Kütahyalı, “Başkanlık Sistemi Diktatörlüğün Panzehiridir”, Sabah, 9 Şubat 2015, s.25.)

Doğrudur, bir devrim yaparak iktidara gelen ve apayrı bir vak’a oluşturan Lenin’i bir yana koyalım, ama Hitler ve Mussolini tıpkı Tayyip Erdoğan gibi parlamenter sistemler içinde palazlanmışlar, iktidara gelir gelmez de tıpkı Tayyip Erdoğan’ın yapmaya çalıştığı gibi, diktatoryal başkanlık sistemlerini tesis etmişlerdir.

[19] Ali Aslan, “Türkiye’nin ‘Başkanlık’ İhtiyacı”, Sabah, 24 Şubat 2015, s.19.

[20] “Bozdağ: Obama’nın Zavallı Bir Durumu Var”, Cumhuriyet, 21 Şubat 2013, s.6.

[21] “Erdoğan, Hitler Almanyası’nı Örnek Gösterdi Ama Bizden Söylemesi: O Filmin Sonu Kötü”, Birgün, 2 Ocak 2016… http://www.birgun.net/haber-detay/erdogan-hitler-almanyasi-ni-ornek-gosterdi-ama-bizden-soylemesi-o-filmin-sonu-kotu-99481.html)

[22] Atilla Keskin, “Hitler Almanyası, Başkanlık Sistemi ve Erdoğan”, Yeni Özgür Politika, 12 Ocak 2016, http://www.yeniozgurpolitika.org/index.php?rupel=nuce&id=50134.

[23] Yücel Özdemir, “Erdoğan’ın Örnek Verdiği Hitler Nasıl ‘Üniter Başkan’ Oldu?”, Evrensel, 2 Ocak 2016… http://www.evrensel.net/haber/268944/erdoganin-ornek-verdigi-hitler-nasil-uniter-baskan-oldu

[24] Nurullah Öztürk, “Demokrasilerin ‘Ölüm Öpücüğü’- Başkanlık Sistemi”, 25 Mayıs 2016… https://www.yenihayatgazetesi.com/demokrasilerin-olum-opucugu-baskanlik-sistemi-nurullah-ozturk-14865

[25] Latin Amerika’da başkanlık sistemiyle yönetilen ülkeler: Arjantin, Bolivya, Brezilya, Ekvador, Kolombiya, Meksika, Paraguay, Peru, Surinam, Şili, Uruguay ve Venezüella.

[26] Arturo Valenzuela, “Latin American presidences interrupted”, Journal of Democracy,c. 15, sayı 4, Ekim 2004, ss.8-9.

[27] Valenzuela, anılan makalesinde tam da bu nedenle Latin Amerika ülkelerinde başkanlık sisteminden parlamenter sisteme geçilmesini savunuyor!

[28] “Her Şey Türkiye İçin”, AKP Seçim Beyannamesi, 2002, s.13… https://www.tbmm.gov.tr/eyayin

[29] “Cumhurbaşkanı Erdoğan AB’ye ‘Referandum’ Resti Çekti”, Yeni Şafak, 22 Haziran 2016… http://www.yenisafak.com/gundem/cumhurbaskani-erdogan-abye-referandum-resti-cekti-2485358.

[30] “Her Şey Türkiye İçin”, AKP Seçim Beyannamesi, 2002, s.77.

[31] yagk, s.17.

[32] yagk, s.12.

[33] “Cumhurbaşkanı Erdoğan: ‘Anayasa Mahkemesi Kararına Uymuyorum, Saygı da Duymuyorum”, Milliyet, 28 Şubat 2016. http://www.milliyet.com.tr/cumhurbaskani-erdogan-anayasa-mahkemesi-istanbul-yerelhaber-1237210/.

[34] “Başkanlık Fiilen Var – Başbakan Yıldırım Cumhurbaşkanını Halkın Seçmesine Yönelik Referandumla Fiilen Başkanlık Sistemine Adım Atıldığını Söyledi”, Milliyet, 17 Haziran 2016, s.1.

[35] “Her Şey Türkiye İçin”, AKP Seçim Beyannamesi, 2002, s.26.

[36] Ve elhak, bu telaffuzlarıyla Kürt hareketinin de (ikircimli de olsa) desteğini de kazandılar: Abdullah Öcalan, “Başkanlık sistemi düşünülebilir,” diyordu İmralı’da görüştüğü BDP heyetine: “Biz Tayyip Bey’in başkanlığını destekleriz. Biz AKP ile bu temelde bir başkanlık ittifakına girebiliriz.” (“Öcalan: Başkanlığı Destekleriz”, Birgün, 1 Mart 2013, s.9.) BDP Eşbaşkanı Gültan Kışanak ekliyordu: “Yerel yönetimlerle yetki paylaşılırsa, denge-fren sistemi iyi kurulursa başkanlık sistemiyle problemimiz yoktu. Başkanlık sistemi yapısı gereği otoriter değildir.” (Ezgi Başaran, “Başkanlık Konusunu AKP Karşıtlığına İndirgemeyelim”, Radikal 16 Mart 2013, s.16.) İşler, Ali Bayramoğlu’na “AKP ile BDP’nin birlikte hazırlayacakları Anayasa’yı referanduma götürecekleri” (Ali Bayramoğlu, “AKP-BDP Anayasasına Doğru mu?”, Yeni Şafak, 11 Nisan 2013, s.3) bir C senaryosundan söz ettirecek kertede “yolundaydı”, yani!.

[37] “AKP’nin Bir Yıllık Savaş Bilançosu: Bin 374 Can Kaybı”, Özgür Gündem, 9 Mart 2016… http://www.ozgur-gundem.com/haber/160186/akpnin-bir-yillik-savas-bilancosu-bin-374-can-kaybi

[38] “Her Şey Türkiye İçin”, AKP Seçim Beyannamesi, 2002, s.78.

[39] yagk, s.76.

[40] Dr. Fatih Yar, Türkiye’de İşsizlik Sorunu (2002-2015), http://globalpse.org/turkiyede-issizlik-sorunu-2002-2015/.

[41] “En Zenginlerin Toplamdan Aldığı Pay Artıyor mu?”… http://www.dogrulukpayi.com/beyanat/5458901d5da2c

[42] “Her Şey Türkiye İçin”, AKP Seçim Beyannamesi, 2002, s.69.

[43] Aydın Engin, “Evet, Seçimle Geldiler, Peki Seçimle Giderler mi?”, Cumhuriyet, 22 Haziran 2016, s.10.