KÜRDLERİN BEYNİ: PARİS KÜRD ENSTİTÜSÜ

Paris Kürd Enstitüsü, Cegerxwîn, Ordîxanê Celil, Heciyê Cindî, Hêjar, Kendal Nezan, Qanadê Kurdo, Yılmaz Güney, Remzî Bucak, Osman Sebrî Kürd aydın ve sanatçıları tarafından 24 Şubat 1983 kurularak, Kürdlerin belleği haline gelmeye başladı

Paris Kürd Enstitüsü, Cegerxwîn, Ordîxanê Celil, Heciyê Cindî, Hêjar, Kendal Nezan, Qanadê Kurdo, Yılmaz Güney, Remzî Bucak, Osman Sebrî, Tewfîk Wehbî, Î. Şerîf Vanlı ve Nurettin Zaza gibi önemli Kürd aydın ve sanatçılarından oluşan bir grup tarafında 24 Şubat 1983 yılında kurulmuştur. Enstitünün açılışı, Fransa’nın açılış gününe binaen vizeleri kaldırmasının etkisiyle, 6 bin kişinin katıldığı bir şenliğe bürünmüştür[1]. Belirtmek gerekir ki, her ne kadar enstitü 1983 yılında kurulmuş olsa da, bu dönemin öncesinde 1974 yılında kurulan Fransız- Kürdistan Derneği, PKE’nin öncülüdür ve enstitü fikrinin başlangıç noktasıdır[2].

1982’de Fransa’da François Mitterand’ın iktidarda olması, Enstitünün açılmasını kolaylaştırdığı gibi, enstitünün devlet yardımı almasını da olanaklı kılmıştır. Ancak 1987’de Fransız sağının iktidara gelişi, Enstitüye her yıl devletçe verilen paranın kesilmesini beraberinde getirmiştir[3]. 1998 yılına gelindiğinde ise, Fransa tarafından Enstitünün vakıflaştırılacağı haberleri Kürd basınında yer almıştır. 1989 yılında Cindo Koçer imzasıyla ‘Paris Kürd Enstitüsü ve Kürd Aydınlarının Sorumluluğu’ Kurdistan Press gazetesinde çıkan yazıda; ‘…Kürd emekçi ve aydınlarının bir umut doğrultusunda yıllar boyunca fedakarca sürdürdükleri maddi ve manevi çabalarının ürünü olan Kürd Enstitüsünün bir takım insanların çıkarlarını gerçekleştirmek üzere vakıflaştırılmasına izin verilemez.’[4] denilerek, Enstitü yönetimine, Enstitü’nün vakıflaştırılmaması gerektiğine dair sert bir uyarı yapılmış olsa da Enstitü, 2 Mart 1993’te Fransa başbakanı tarafından imzalanan sözleşme ile kamu yararına çalışan bir vakıf haline getirilmiştir.

O tarihten bu yana gelişerek, hem Kürdler nazarında, hem de uluslararası arenada etkinliğini artırarak varlığını sürdüren PKE’nin başkanlığını, enstitü kurucularından biri olan ve halen (2015) görevini bulunan Kendal Nezan sürdürmektedir. Kendal Nezan’ın uzun bir süre enstitünün başkanlığını yapması, kendisine bazı suçlamaları da beraberinde getirmiştir. Kendisine yöneltilen eleştirilere, üç yılda bir düzenlenen genel kurul kararlarını hatırlatarak cevap vermiştir. Ayrıca, bu görevin büyük fedakarlıklar gerektirdiğini, bu işi layıkıyla yapabileceklerin olması durumunda kendisinin geri çekilebileceğini ifade etmiştir[5]. Başkan yardımcılıları da Abbas Vali ve Fuad Hussein’dir.

Enstitü, kuruluşunun ilk aylarında yayınlamış olduğu “Kürdistan Yurtseverlerine” başlıklı bildiride, yapmak istediklerini 11 maddede sıralamışlardır. Bu maddelerden birkaçı şu şekildedir:

• Kürd çocukları için okuma, edebiyat, coğrafya ve Kürdistan tarihi kitaplarının basımı ve yayınlanması,
• Kürd hikaye, türkü ve fıkra derlemelerin basımı, yayımı,
• Kürdçe-Kürdçe, Kürdçe yabancı diller sözlüklerinin basımı,
• Çağdaş ve klasik Kürd şair ve yazarlarının eserlerinin yayımı,
• Dünya edebiyatının Kürdçeye çevrilmesi ve yayımı,
• Kürdler hakkında yabancı dillerde yayınlanmış eserlerin Kürdçeye çevrilmesi ve yayımı[6].

PKE’nin amacı, Kürd toplumu içinde Kürdlerin dil bilgisini, tarihini, kültürel mirasını muhafaza etmek; Avrupa’ya göç eden Kürdlerin göç ettikleri ülkenin kültürüne uyum sağlamalarına ve bütünleşmelerine katkıda bulunmak; Kürdlerin yaşadıkları ülkelerin, kültürünün, şimdiki durumlarının tüm kamuoyu tarafından bilinmesini sağlamak olarak belirtilmiştir[7].

Enstitünün kitap ve süreli yayın faaliyeti bulunmaktadır: ‘Studia Kurdica’, ‘Hêvî’, ‘Etudes Kurdes’, ‘Kurmancî’, ‘Bülten (S:376, 2016)’. İlk sayısı 1983 yılında yayınlanan Kurmancî/Zazakî/Soranîce dergi Hêvî’nin 8 sayısı (1983-1992, 8 s.) çıkmıştır.  1987 yılında ilk sayısı yayınlanan ve yılda iki sayı çıkan ‘Kurmancî’ dergisinin şimdiye kadar 56 (Bahar-1987-2016, 56 s.) sayısı yayınlanmıştır. 1985-1992 yılları arasında altı dilde yayınlanan ‘Studia Kurdica’nın da 6 sayısı çıkmıştır. 2000 yılında ilk sayısı yayınlanan ‘Etudes Kurdes’ isimli Fransızca akademik derginin ise 12 sayısı tamamlanmıştır (2012).

Enstitünün önüne koyduğu en önemli hedeflerden biri de bir Kürd arşivi oluşturmaktır. Kürd Ulusal Kütüphanesi olma niyetinde olan enstitünün kütüphanesinde,  1983 tarihinde 25 dilden 2.400 civarında kitap bulunurken, günümüzde 23 dilde yazılmış 6.523 monografi, on binlerce yazı, gazete ve dergi koleksiyonları, fotoğraflar, videolar, ses ve müzik kayıtları bulunmaktadır. Batı’da Kürdlerle ilgili en çok esere sahip olan kütüphanede 15. yüzyıldan 21. yüzyıla kadar Kürdlere dair basılı eserlerin yanında elyazmaları da bulunmaktadır. Kütüphanenin bazı materyallerine PDF olarak ulaşmak mümkündür.

300’den fazla öğrenciye burs imkânı da sağlayan enstitü tarafından Kurd 1 kanalı açılmış, ancak maddî imkânsızlıklardan dolayı kapatılmıştır[8].

Enstitünün ‘Kurmancî’ ve ‘Zazakî’ grubu bulunmaktadır. Kurmancî grubu, Kürdçenin standartlaşması için çalışmaktadır. Grubun il toplantısı, 1987 yılında Barselona’da gerçekleştirilmiştir[9]. Bu tarihten sonra da, Danimarka (2 defa), Bürüksel (2 defa), Kürdistan Federal Bölgesi ( 2 defa), Fransa ve İsveç’te  toplantılar devam ettirilmiştir. 2013 yılına kadar yılda iki kez düzenlenen toplantılara; toplamda 66 yazar, akademisyen ve dilbilimci katılmıştır[10]. ‘Kurmancî Grubu’ 2015 yılına kadar 57 toplantı gerçekleştirmiştir[11].

Enstitü, sadece bir kültür kurumu olmakla yetinmemiş, Kürd/Kürdistan sorunun uluslararası arenada görünür olmasına[12] ve Kürdlerin lehine kararların alınmasına da büyük çaba göstermiştir. Enstitü, Saddam Hüseyin’in Kürdlere yönelik işlediği soykırımın dünya kamuoyunda duyulmasını sağlayarak Fransa öncülüğündeki BM Güvenlik Konseyi kararıyla, Irak’ın Kuzeyinde Kürdler için ‘Güvenli Bölge’nin oluşumu sağlanmıştır[13]. Ayrıca Kürdler arasındaki ihtilafların giderilmesi noktasında da Enstitü’nün çabası olmuştur.  Nitekim Kürdistan Yurtseverler Birliği ile Kürdistan Demokrat Partisi arasında 1994-95 yılları arasında cereyan eden çatışmaların sonlanması noktasında, Enstitü’nün büyük gayreti olmuştur.