Lavrov ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun ele alacağı konuların başında Ukrayna’dan dünyaya tahıl ihracatının gerçekleştirilmesi ile Türkiye’nin kuzey Suriye’ye yapacağını açıkladığı yeni askeri operasyon geliyor. Rus tarafının Lavrov ve Çavuşoğlu’nun bölgesel konularda “saat ayarı” yapacakları şeklinde tanımladığı görüşmeler, Batı ülkelerince de yakından takip ediliyor.
Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov’un Ankara ziyareti önemli bir zamanda gerçekleşiyor. 6-7 Haziran günlerinde Sırbistan’a yapacağı ziyareti Bulgaristan, Kuzey Makedonya ve Karadağ’ın hava sahalarını kapatması nedeniyle iptal eden Lavrov, bu gelişmeden sadece bir gün sonra NATO ülkesi Türkiye’ye geliyor.
Lavrov, Türkiye’ye son ziyaretini 9-10 Mart günlerinde Türkiye’nin girişimiyle Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba ile savaşı sona erdirmesi planlanan bir anlaşmayı görüşmek için Antalya’ya gerçekleştirmişti.
Bugün başlayacak ziyaret ise 100 günü aşan savaşı sona erdirecek bir ateşkes olasılığından çok uzaklaşıldığı bir dönemde yapılıyor.
Rusya’dan ziyarete ilişkin yapılan açıklamada, iki bakanın “Ukrayna, Kafkaslar, Ortadoğu, Kuzey Afrika, Orta Asya, Karadeniz’deki durumlara ilişkin ‘saat ayarı’ yapacakları” ifadesine yer verilmesi dikkat çekti. Aynı açıklamada, 2022’nin Türkiye-Rusya ikili ilişkileri açısından önemine vurgu yapıldı ve bakanların ilişkilerin tüm boyutlarını ele alacakları belirtildi.
Küresel gıda krizine çözüm önerileri de masada
Lavrov-Çavuşoğlu görüşmesinde öne çıkan en önemli konulardan biri, küresel gıda krizini önleyecek kapsamlı bir planın ortaya konması. Dünyanın en önemli tahıl üreticilerinden olan Ukrayna, savaşın başladığı 24 Şubat’tan bu yana dünya marketlerine gerekli satışı yapamıyor. Odessa limanında bekleyen yaklaşık 84 gemide ve silolarda 22 milyon tondan fazla tahıl ürünü bulunduğu tahmin ediliyor.
Bu gemilerin denize açılabilmeleri için ise Odessa Limanı’nı Rus savaş gemilerine kapatan mayınların temizlenmesi ve Karadeniz üzerinden açılacak güvenli bir koridorla dünya pazarına ulaştırılması gerekiyor. Bu zorlu sürecin gerçekleşmesi ve Rusya ile Ukrayna’nın öne sürdüğü koşulların karşılanması için Türkiye ve Birleşmiş Milletler (BM) de işin içinde.
Rus basınında çıkan ancak teyit edilmeyen haberler, limanın mayınlardan temizlenmesinde Türk Silahlı Kuvvetleri’nin devreye gireceğini; gemilerin Karadeniz’de seyir güvenliğinin ise Rusya tarafından sağlanacağını iddia ediyor.
Türk yetkililer de savaşan taraflarla uzlaşmanın sağlanması durumunda tahıl ihracatının kontrol ve koordine edilmesi için İstanbul’da bir temas noktasının oluşturulmasının gündemde olduğunu belirtiyor.
Müzakerelerin askeri boyutu da olduğu için Lavrov’un heyetinde Rus Genelkurmay Başkanlığı’ndan yetkililerin olması bekleniyor. Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy’nin 7 Haziran’da açıkladığı; Rus savaş gemilerinin Ukrayna kıyılarından 100 kilometre uzağa çekildikleri açıklaması da Ankara görüşmeleri öncesi önemli bir gelişme olarak değerlendiriliyor.
Türkiye, gıda krizi gibi önemli bir küresel sorunun çözümüne vereceği katkıyla, Ukrayna savaşının başladığı 24 Şubat’tan bu yana oynadığı pozitif rolü daha da somutlaştırma amacında. Bu katkının özellikle Ukrayna-Rusya arasında barış görüşmelerinin çıkmaza girdiği bir dönemde olması ve Haziran ayı içinde gerçekleşecek NATO gibi önemli zirvelerin öncesine denk gelmesi Ankara açısından önemli bir kazanım olarak görülüyor.
Ankara: İlerleme sağlandı
Lavrov’un ziyaretinden önce basına açıklamalarda bulunan Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Türkiye-Rusya-Ukrayna ve BM arasında yapılan görüşmelerde ilerleme sağlandığını; Ankara’nın taraflar arasındaki koordinasyonu sağlamaya devam ettiğini kaydetti.
Akar, “Nasıl yapılacak, mayınlar nasıl temizlenecek, kim yapacak, koridor nasıl oluşturulacak, kim refakat edecek gibi teknik planlamalara yönelik konular üzerindeki çalışmalar devam ediyor. Şu anda Türkiye olarak biz koordine ediyoruz” ifadelerini kullandı.
Bakan Akar, her iki tarafta da çözüme ulaşma konusunda irade olduğunu; bunun da sonuca gitme beklentisini artırdığını kaydetti.
ABD temkinli yaklaşıyor
Lavrov’un ziyareti başta ABD olmak üzere Batı bloku tarafından da, Ukrayna savaşına olası etkisini görmek amacıyla yakından izlenecek. Gıda krizinin çözülmesi ve Karadeniz’de gemilerin geçiş güvenliği konusunda Türkiye ve BM ile yakın temasta olduğunu açıklayan Washington, Lavrov ziyaretine ilişkin olarak Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price aracılığıyla şu açıklamayı yaptı:
“(Bu ziyaretten) önemli bir ilerleme beklemeli miyiz bilmiyorum. Tabii ki yakından izleyeceğiz. Ziyaretin ardından Türk müttefiklerimizle konuşacağız. Küresel marketlere Ukrayna’nın gıda ve gübre ihracatını artıracak şekilde, Ukrayna ile yakın ve dikkatli bir şekilde koordine edilen her türlü diplomatik çabayı destekliyoruz. Ukrayna hakkında hiçbir şey Ukraynasız olmamalı.”
Rusya, Türkiye’nin olası Suriye operasyonuna nasıl yaklaşıyor?
Lavrov’un Ankara ziyaretinin diğer önemli başlığı ise Ankara ve Moskova’nın 2015’ten bu yana zaman zaman işbirliği zaman zaman da rekabet ve çatışma içinde oldukları Suriye olacak. Suriye başlığı, bu ziyarette iki temel konu üzerinden gündeme gelecek.
Birincisi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın sıkça tekrarladığı şekilde Suriye’nin kuzeyine yeni bir askeri operasyon yapma olasılığı. Rusya, ABD ve diğer Batılı ülkelerle birlikte, Türkiye’nin 2019’da yaptığı Barış Pınarı Operasyonu’nu karşı çıkmış ve ateşkes karşılığında bir mutabakat muhtırası imzalamıştı. Muhtıra, Rusya’nın askeri kontrolünde olan bölgelerdeki YPG varlığının Türk sınırından 30 kilometre uzağa çekilmesini ve bu bölgelerden Türkiye’ye dönük saldırılara son verilmesini içeriyordu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve diğer Türk yetkililer son dönemde yaptıkları açıklamalarda ne ABD’nin ne de Rusya’nın verdiği sözü tuttuğunu; dolayısıyla Türk Silahlı Kuvvetleri’nin “sorunu kendisinin çözeceği” mesajını veriyorlar.
Moskova’dan ise şimdiye kadar yapılan açıklamalar Ankara’da çelişkiyle karşılandı. Konuyla ilgili ilk açıklamayı yapan Lavrov, “Türkiye’nin terörle ilgili hassasiyeti doğrultusunda gereğini yapacağı” mesajını verirken, Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova 3 Haziran’daki açıklamasında Rusya’nın yeni bir askeri operasyona karşı olduğunu vurguladı. Bu nedenle, Lavrov’un görüşmelerde vereceği mesaj ve basın toplantısında yapacağı açıklamalar önem kazanıyor.
Türkiye’nin operasyon hedefleri arasında yer alan Tel Rıfat bölgesinde Rus askeri varlığı bulunuyor. Ankara’ya göre Rusya’nın temel amacı aynı 2019’da olduğu gibi YPG’nin çekildiği yerlere Suriye ordusunun girip kontrolü ele alması. Ancak Rusya’nın Türkiye ile NATO arasında devam eden İsveç-Finlandiya gerilimini derinleştirmek amacıyla olası bir Türk operasyonuna yeşil ışık yakabileceği de Ankara’da yapılan değerlendirmeler arasında.
İdlib’e insani yardımlar krize girebilir
Suriye bağlamında gündeme gelme ihtimali olan diğer bir konu da BM’nin Cilvegözü sınır kapısından Suriye’ye yaptığı insani yardımları mümkün kılan Güvenlik Konseyi kararının uzatılmasını, Suriye’nin veto etme olasılığı. Geçen sene uzun müzakereler sonunda bir seneliğine uzatılan ve 10 Temmuz 2022’de sona erecek olan kararın bir kez daha Rusya’nın vetosuna takılabileceği kaydediliyor. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması sonrasında uygulanan yaptırımlara karşı Suriye’ye insani yardım konusunu bir pazarlık unsuru olarak kullanabileceği düşünülüyor.
İnsani yardımların Suriye’ye geçmemesi durumunda İdlib başta olmak üzere Suriye’nin batısında yardıma muhtaç milyonlarca Suriyelinin büyük sıkıntıya düşeceği; hatta bu durumun Türkiye’ye dönük yeni bir mülteci akınına yol açabileceği değerlendiriliyor.
Türkiye, Rusya ile olan diyaloğu kapsamında bu sorunun aşılmasına uğraşıyor. Lavrov ziyaretinde de bu konunun masada olması bekleniyor.
BBC Türkçe
