Kars İslam Cumhuriyeti 

Eyüp Yalur / Yazarın diğer makaleleri için tıklayınız 

Türkiye Cumhuriyeti kurulmadan önce de bu topraklarda kurulan cumhuriyet rejimleri vardı. Cumhuriyet fikri o yıllarda filizlenmişti. 

İlk Türk Cumhuriyeti olan Batı Trakya Türk Cumhuriyeti, Balkan Savaşları sonrasında Enver Paşa, Kuşçu Başı Eşref Bey, Süleyman Askeri Bey’in gayretleriyle 31 Ağustos 1913 yılında kurulan Osmanlı Devleti’nin Balkanlar’da yaptığı son önemli hamleydi. Ömrü çok kısa süren, 55 gün ayakta kalabilen “Garbi Trakya Hükümet-i Muvakkatesi” önce Osmanlı Devleti’ne bağlı bir yönetim, daha sonra 12 Eylül 1913’te Batı Trakya Türk Cumhuriyeti olarak bağımsızlığını ilan etti. 

Bu cumhuriyetin kuruluşunda Enver Paşa’nın başarısı olduğu ve Enver Paşa, Mustafa Kemal, Kazım Karabekir arasında çok ciddi bir rekabet vardı, “Atatürk” makamına üçü de adaydı. Bu rekabetten Mustafa Kemal galip geldi. Bunun için Enver Paşa’nın bu başarısı Türk Tarih Kurumu ve Resmi Tarih tarafından unutturulmak istendi, görmezden gelindi. 

Yine bu topraklarda kurulan ikinci bir cumhuriyet olan Kars İslam Cumhuriyetidir. 

“Cenub-i Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkate-i Cumhuriye-i Milliyesi” bir cumhuriyet yönetimi idi. İslam temelli bir “Şura Yönetimi” şeklinde kendini tanıttı.  

17-18 Ocak 1919 tarihinde gerçekleştirilen Büyük Kars Kongresi’nin sonucunda kurulan bu cumhuriyet 12 Nisan’da İngilizlerin Kars’ı işgal etmeleriyle bu cumhuriyet son bulur. Kars Cumhuriyeti adıyla da bilinir. 

– 29 Ekim 1918 tarihinde Ahıska ve Ahılkelek çevresinde Ahıska Hükümet-i Muvakkatası (Ahıska geçici hükümeti) 

– 3 Kasım 1918 tarihinde Emir Bey Ekberzade başkanlığında, merkezi Iğdır olmak üzere Aras Türk Hükümeti  

– 5 Kasım 1918’de Kepenekçi Emin Ağa (Emin Ağa Borçalı) ve Piroğlu Fahrettin Bey başkanlıklarında merkezi Kars olmak üzere Kars İslam Şurası kurulmuştur. 

30 Kasım 1918 tarihinde Kars’ta toplanan kongrede bu üç hükümet Kars İslam Millî Şurası Merkezî Umumisi adı altında birleşmiştir. Başkanlığına Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. 

60 yöresel temsilcinin katıldığı bu kongre ile halk örgütlenmiş 17-18 Ocak 1918 tarihinde Dr. Esat Oktay Bey Başkanlığında Kars’ta toplanan kongreye 131 temsilci katılmış ve kongrede Kars Milli İslam Şurası’nın adı Cenub-i Garbi Kafkas Hükümet-i Muvakkata-i Milliyesi (Güneybatı Kafkasya Milli Geçici Hükümeti) olarak değiştirilmiştir. Başkanlığına yine Cihangirzade İbrahim Bey seçilmiştir. 

Bu geçici hükümetin  

– 18 Maddeden oluşan Anayasası ve bayrağı vardı. 

– Yönetim şekli başkanlık sistemidir. 

– 131 Milletvekili ve Parlamentosu  

– 12 üyeli bakanlar kurulu vardı  

– Mandacılığı kesin bir dille reddediyordu. 

– Bakanlar kurulunda Rus ve Rum Bakanlar vardı.            

– Kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmiştir. 

Kars Cumhuriyeti Anayasası, Ankara’daki 1. Meclis Anayasası’ndan daha ileri hükümler içeriyordu. 

İngiliz Genel Valisi bu gelişmelerden rahatsız olur. 13 Nisan’da parlamento binasında bakanları gözaltına alır, tutuklar ve Malta’ya sürerler. 

“İngilizler bölgedeki siyasi oluşumları sonlandırırken, Mustafa Kemal’in İstanbul’a gelişine, Samsun’a gidişine ve Samsun’dan Sivas ve Erzurum’a gidip gelmesine engel olmamışlardır. Mustafa Kemal’in Samsun’a gelişinden hemen önce Kars İslam Cumhuriyeti’nin İngilizler tarafından tasfiye edilmesi de dikkat çekicidir” diyor, Abdurrahman Dilipak. 

Resmi Tarih Sivas, Erzurum, Amasya kongreleri dışında bu oluşumları yok sayar. 

Çünkü içinde İslam var ve Mustafa Kemal yoktur. Ama Mustafa Kemal, Hatay Cumhuriyet’ine önem atfeder, benim kişisel meselemdir der. 

Bu ülkenin tarihinde Milat olarak Mustafa Kemal kabul edilir. Her şey onunla birlikte başlar, onunla birlikte biter.