Barış (ile savaş) gerçeğine ilişkin genel/ beylik laflar etmek yerine; barışı (ve savaşı) hangi zeminde ve tabloda konuştuğumuzu belirlemek, meselenin özü açısından kilit önemdedir.
BARIŞ (İLE SAVAŞ) GERÇEĞİ[*]
TEMEL DEMİRER
“Acılardan daha büyük bir yer yoktur
Bir tek evren var, o da kanayan bir evren.”[1]
Barış (ile savaş) gerçeğine ilişkin genel/ beylik laflar etmek yerine; barışı (ve savaşı) hangi zeminde ve tabloda konuştuğumuzu belirlemek, meselenin özü açısından kilit önemdedir.
Emperyalist/ kapitalist bir dünyada ve coğrafyada yaşa(tıl)dığımız veriliyken ve de “Genel olarak kapitalizm ve özel olarak emperyalizm, demokrasiyi bir hayal hâline getirir”ken[2] sistemin sürdürülemezliği hiç kimse için “sır” olmasa gerek.
Bu vurguyla aktaralım!
YOKSULLUK, EŞİTSİZLİK DÜNYASI
Devasa bir eşitsizlik ekonomi-politikası olarak sürdürülemez kapitalizmin yoksulluk, eşitsizlik tablosunda -Dünya Bankası açıklamalarına göre-, 2012’de yüzde 12.8 olan aşırı yoksulluk oranının 2015’de yüzde 9.6’ya indirilmesi öngörülüyor; aşırı yoksulluğu tanımlarken kullanılan günlük gelir miktarı 1.25 dolar iken![3]
Kapitalist egemenliğin yerküresinde her dokuz kişiden biri açken;[4] “Aşırı yoksul insan sayısı 3 milyar kişi,”[5] diye ekliyor Dünya Bankası…
Ayrıca dünya nüfusunun üçte biri gizli açlık çekiyorken; vücuttaki mikro besin maddeleri eksikliği olarak tarif edilen gizli açlık dünya nüfusunun büyük bir bölümünü etkiliyor ve gizli açlığın sonuçları tahmin edilemeyecek kadar ağır olabiliyor.[6]
Yine “Küresel gelir dağılımındaki uçurum büyüyor!” notunu düşen ‘Oxfam’a göre, 2016’da dünya nüfusunun yüzde 1’ini oluşturan en zenginlerin toplam mal varlığının kalan yüzde 99’un toplam gelirine eşit hâle gelmesi bekleniyor.
‘Oxfam’ın araştırmasına göre, 2009’da en varlıklılar dünya gelirinin yüzde 44’üne sahipken, 2014 yılında bu oran yüzde 48’e ulaştı.
Yine ‘Oxfam’a göre, küresel servetin kalan yüzde 52’sinin yüzde 46’lik kısmı ise dünya nüfusunun yüzde 20’sinin ellerinde. Kalan yaklaşık yüzde 5.5’lik kısım ise, toplam dünya nüfusunun yüzde 80’i arasında dağılıyor.
Öte yandan en zengin dilimin içinde yer alan her birey 2.3 milyon euroya ulaşan bir mal varlığına sahipken; bir başka veriye göre, dünyadaki en zengin 80 kişinin malvarlığı 2009 ile 2014 arasında iki katına çıktı. Bu rakam, dünya nüfusunun daha fakir olan diğer yarısının toplam gelirine denk geliyor![7]
Geçerken anımsatalım: ‘Küresel Lüks Tüketim Malları İlkbahar Raporu’na göre, lüks tüketimi yıllık 250 milyar dolara yükselirken, BM verilerine göre 805 milyon aç insanın yıllık gıda masrafı ise 30 milyar dolar tutarındadır. Raporda, dünya üzerindeki lüks tüketicisi sayısının, 140 milyondan 350 milyona çıkabiliyor, buna karşılık her 4 saniyede bir kişi açlıktan ölüyor![8]
Görüldüğü üzere emperyalist/ kapitalist küreselleşmeyle oluşan ekonomik düzen, 2007 mali krizinde sürdürülebilirliğini kaybetti.
Örneğin ‘Credit Suisse’in servet raporu, küresel varlıkların toplam değeri 250 trilyon doları buluyorken; söz konusu servetin yüzde 50’sinin bireylerin yüzde 1’inin mülkiyetinde olduğunu gösteriyor.
Raporda yer alan servet dağılımı piramidi grafiği, en üst yüzde 8.1’lik kesimin toplam servetin yüzde 84.6’sına sahip olduğunu gösteriyor. Piramit, bu bireylerin yüzde 71’ini oluşturan 3.4 milyar insanın payına toplam servetin yalnızca yüzde 3’ünün düştüğünü ortaya koyuyor.
Piramidin en üst dilimdeki 34 milyon hane reisi bireyin içinde servetlerinin büyüklüğü 50 milyon doları aşan 123.800 kişi var (rapor üst sınırı belirtmiyor). Credit Suisse bunların gerçek bir mali aristokrasi oluşturduğuna işaret ediyor.
Rapordaki bir başka grafik, dolar milyonerlerinin ülkelere göre dağılımını sergiliyor. Dünya nüfusunun yüzde beşinden daha az bir kısmını kapsayan ABD’de dünya dolar milyonerlerinin yüzde 46’sı yaşıyor. Bu oran İngiltere’de yüzde 7, Almanya’da yüzde 5, Çin’de yüzde 4.
Yine rapora göre, 2008’de mali kriz başladığından bu yana gelir dağılımı bozulmaya devam etmiş. Rapor 2014-15 döneminde Hong Kong, Çin, ABD ve Suudi Arabistan’dakilerin serveti artarken geri kalan ülkelerdeki bireylerin servetinin gerilediğini ortaya koyuyor. Bu gerilemenin büyüklüğünü ülkelere, en azdan en çoğa göre sıraya koyan grafikte, Türkiye sondan beşinci sırada yer alıyor.
Söz konusu raporda, dünyanın çeşitli bölgelerinde medyan servetin yıllık gelişmesini sergileyen grafik, 2008’den bu yana ABD ve Çin dışında tüm bölgelerde bir gerilemeye işaret ediyor. Buna karşılık bir başka grafikte, en üst yüzde 1, yüzde 5, yüzde 10 dilimlerin mali varlıklar içindeki payının 2008’den bu yana arttığı, en hızlı artışın en üst yüzde 1’lik kesimin payında gerçekleştiği görülüyor.
Özetle Credit Suisse raporu, adeta inanılmaz, sürdürülemez bir gelir dağılımı bozukluğunu, bu bozukluğun 2008’den bu yana daha da ilerlediğini, en zengin kesimin mali varlıklar içinde payının, dolayısıyla, art-değer üretmek yerine üretileni paylaşan bir asalaklığın sürekli arttığını gösteriyor.
Bu noktadan kalkarak bu asalaklığı olanaklı kılan mali piyasalara, öncelikle de türev piyasalarına baktığımızda, yine karşımıza sürdürülemez, korkutucu bir görüntü çıkıyor.
OTC (borsada denetlenmeden gerçekleştirilen) türevlerin piyasaları 2014 yılında 691 trilyon dolar civarında, borsada gerçekleştirilen Futures (gelecek) ve Opsiyon piyasalarının değeri de 2015 ortasında 62 trilyon dolar civarında görünüyor. Böylece toplam türev piyasalarının büyüklüğünün 753 trilyon dolar olduğunu söyleyebiliriz. Bu piyasaları ayakta tutacak dayanaklara ilişkin iki göstergeden biri Credit Suisse raporunda belirtilen 250 trilyon dolar toplam servet. İkincisi ve daha önemlisiyse küresel ekonominin toplam çıktısı. Bu ise 2014 yılında 70-75 trilyon dolar civarında duruyor.
Öyleyse, bir tarafta, en üst yüzde 1’i taşımaya çalışan bir gelir piramidi. Onun karşısında 70 trilyonluk dünya ekonomisi ve 250 trilyonluk bireysel servetin üzerinde durmaya çalışan 753 trilyonluk bir spekülatif piyasa piramidi. 2015’in şubat ayında ‘The Financial Times’, dünya ekonomisindeki toplam borcun 57 trilyon dolar artarak 200 trilyona, dünya hasılasının neredeyse 2.5 katına ulaştığını aktarıyordu.[9]
Madalyonun öteki yüzünde gelince: ‘Pew Research Center’ın araştırmasının sonuçlarına göre, dünya genelinde 9 kişiden 7’si dar gelirli kategorisine giriyor. Refah düzeyi yüksek bireylerin 10’da 9’u hâlen Avrupa ve Kuzey Amerika’da yaşarken, Afrika ülkeleri ile Hindistan en yoksul bireylerin yaşadığı ülke oldu. Araştırmaya göre, Afrikalıların yüzde 39’u günlük 1.80 eurodan daha az gelirle yetiniyor![10]
Bitmedi: OECD, 2015 Mayıs ayında üye ülkeler arasındaki gelir dağılımı adaletsizliğinin son 30 yılın zirvesinde olduğunu açıkladı. Daha önce açıklanan 2012 verilerine göre ortalama olarak üye ülkelerde nüfusun en zengin yüzde 10’u, nüfusun en fakir yüzde 10’undan 9.6 kat daha fazla kazanıyor. Bu oran 1980’lerde yüzde 7.1, 1990’larda yüzde 8.1, 2000’lerde ise yüzde 9.1’di.
Ayrıca Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) ülkelerinde 2007’de yüzde 5.58, 2008’de yüzde 5.91 olan işsizlik oranı 2014’te yüzde 7.34’e çıktı.[11]
İşsizlik, ABD’de 2008’deki yüzde 5.78’den 2014’te 6.17’ye, AB’de yüzde 6.99’dan 10.21’e, Avro bölgesinde yüzde 7.49’dan 11.60’a yükseldi.
Dünya genelinde 2007’de yüzde 11.6 olan genç işsizliği de 2014’te yüzde 13.2’ye yükseldi.
OECD ülkelerinde 2007’de yüzde 12.03, 2008’de 12.73 olan genç işsizliği 2014’te yüzde 15.05’e ulaştı. AB’de 2008’de yüzde 15.36 olan oran 2014’te 21.72’ye çıktı.
ABD’de kriz öncesinde yüzde 10.54 olarak kaydedilen genç işsizlik oranı kriz yılı 2008’de yüzde 12.84 iken 2014’te yüzde 13.40’a ulaştı. G7 ülkelerinde 12.59’dan 14.01’e, Yunanistan’da yüzde 21.87’den yüzde 52.41’e, İtalya’da 21.20’den 42.68’e, İspanya’da 24.45’ten 53.20’ye çıktı.[12]
Bu dengesizlikler ya toplumsal krizlere ya da yeni, daha şiddetli bir mali krize yol açmadan daha ne kadar sürdürülebilir?
YERKÜRENİN -ZENGİN- EFENDİLERİ
Elbette sürdürülemez ve bu trajik tablonun aslî figürü yerkürenin -zengin- efendileridir!
Hızla aktarırsak…
‘The Forbes’in her yıl açıkladığı dünyanın en zenginleri listesinde 2015’de Microsoft’un kurucusu Bill Gates 16. kez ilk sırada yer alırken, Buffet servetini 5’e katladı!
Bill Gates 21 yılda 16 kez dünyanın en zengini unvanını elde etti. Meksikalı işadamı Carlos Slim Helu 77. 1 dolarlık servetiyle yine Bill Gates’i takip ederek ikinci oldu.
Amerikalı yatırımcı Warren Buffet da 72. 7 milyar dolarlık varlığıyla üçüncü sırada yer aldı. Buffet, listede servetini en fazla artıran isim. Amerikalı milyarder servetini 14. 5 milyar dolardan 72. 7 milyar dolara çıkardı. Üçüncülüğü Buffet’a kaptıran İspanyol Amancio Ortega ise dördüncü oldu.
Facebook kurucusu Mark Zuckerberg ise 33. 4 milyar dolarlık servetiyle 2014’e göre beş basamak yükselerek 16. sıraya çıktı. Zuckerberg, böylece ilk kez en zengin 20 milyarder arasına girdi.
Listede diğer bir dikkat çeken isim 1.5 milyar dolarlık servetiyle Snapchat’in kurucusu 24 yaşındaki Evan Spiegel.
Dünyanın en zengin kadını ise 41. 7 milyar dolar servetiyle listeye 8. sıradan giren Chirsty Walton oldu.
Listeden 2015 yılında modacı Michael Kors, Ukrayna Başbakanı Petro Poroshenko’nun da aralarında olduğu 138 kişi çıktı. Rusya’daki milyarder sayısı 111’den 88’e düştü.
Nijeryalı Aliko Dangote, serveti 2014’e göre 25 milyar dolardan 14. 7 milyar dolara gerilese de hâlâ Afrika’nın en zengini unvanını elinde bulunduruyor.[13]
| DOLAR MİLYARDERLERİ[14] | |||
| ÜLKE | KİŞİ SAYISI (BİN) 100.000 DOLARIN ÜSTÜ | KİŞİ SAYISI (BİN) 1 MİLYON DOLARIN ÜSTÜ | KİŞİ SAYISI (BİN) 1 MİLYAR DOLARIN ÜSTÜ |
| ABD | 95.049 | 15.656 | 513 |
| JAPONYA | 50.799 | 2.126 | 14 |
| İNGİLTERE | 27.334 | 2.364 | 51 |
| İTALYA | 24.622 | 1.126 | 29 |
| ALMANYA | 24.459 | 1.525 | 62 |
| ÇİN | 24.378 | 1.333 | 218 |
| FRANSA | 24.225 | 1.791 | 34 |
| KANADA | 13.739 | 984 | 25 |
| AVUSTRALYA | 11.289 | 961 | 18 |
| İSPANYA | 9.434 | 360 | 20 |
| TÜRKİYE | 1.025 | 74 | 27 |
Sigorta ve finans şirketi Allianz’ın 2015’de altıncısını yayınladığı ‘Küresel Varlık Raporu’na göre, dünya genelinde toplam servet miktarı ise 136 trilyon euro seviyesine ulaştı. Özellikle Asya ülkelerinde servet büyük bir hızla arttı. 2014 yılında, bölgedeki finansal varlıklar yüzde 16 oranında çıktı.[15]
Mesela Şanghay merkezli iş, ekonomi ve araştırma dergisi ‘Hurun Report’un açıkladığı verilere göre, Çin’deki milyarder sayısı, 2014 yılından 2015’e 242 arttı. Dünyanın en büyük ikinci ekonomisi olan Çin, milyarder sayısı 537 olan ABD’yi geride bırakarak ilk kez zirveye oturdu.[16]
Ayrıca ‘Credit Suisse Küresel Servet Raporu’na göre, dünya genelinde 2000’den 2015’e küresel servet ikiye katlanırken; dünya nüfusunun en zengin yüzde 0.7’lik kesimi servetin yüzde 45.2’sine el koydu.[17]
| KİŞİ BAŞINA EN FAZLA MİLYARDER DÜŞEN ÜLKELER[18] | |
| 1-) MONAO | Ülkede 3 tane milyarder var. Nüfus 37 bin 800 kişi. |
| 2-) ST KİTTS & NEVİS | Sadece bir tane milyarder var. Nüfus 55 bin kişi. |
| 3-) GUERNSEY | Ülkede 1 tane milyarder var. Nüfus 65 bin kişi. |
| 4-) HONG KONG | Ülkede 55 milyarder var. Nüfus 7.264.100. |
| 5-) KIBRIS | Ülkede 5 milyarder var. Nüfus 858 bin kişi. |
| 6-) İSVİÇRE | Ülkede 29 milyarder var. Nüfus 8.256.000. |
| 7-) SİNGAPUR | Ülkede 19 milyarder var. Nüfus 5.469.700. |
| 8 -) İZLANDA | Ülkede sadece bir milyarder var. Nüfus 329 bin 740. |
| 9-) İSVEÇ | Ülkede 23 milyarder var. Nüfus 9.784.445. Her 425 bin kişiye bir milyarder düşüyor. |
| 10-) İSRAİL | Ülkede 17 milyarder var. Nüfus 8.358.100. Her 491 bin kişiye bir milyarder düşüyor. |
| 11-) NORVEÇ | Ülkede 10 dolar milyarderi var. Nüfus 5.176.998. Her 517 bin 700 kişiye bir milyarder düşüyor. |
| 12-) LÜBNAN | Ülkede 7 milyarder var. Nüfus 4.104.000. Her 586 bin 286 kişiye bir milyarder düşüyor. |
| 13-) ABD | Ülkede 536 milyarder yaşanıyor. Ülkenin nüfusu 321 milyon 369 bin kişi. ABD’de 599 bin 569 kişiye bir milyarder düşüyor. |
| 14-) KUVEYT | 5 tane milyarder var. Ülkenin nüfusu 3 milyon 268 bin 431. Kuveyt’te 653 bin 686 kişiye bir milyarder düşüyor. |
| 15-) TAYVAN | Ülkede 33 tane dolar milyarderi bulunuyor. Nüfus 23 milyon 456 bin 545. Ülkede 701 bin 804 kişiye bir milyarder düşüyor. |
Nihayet 2016 yılında en zengin yüzde 1’lik kesimin servetinin, nüfusun yüzde 99’unun servetini geçeceği öngörülürken;[19] herkesin malumu üzere “Afrika’da insanlık öldü”ğü[20] tabloda Amerika’nın dev şirketlerinin CEO’ları bol kazançlı bir 2014 yılı geçirdi.
‘The Wall Street Journal’ gazetesi, danışmanlık şirketi Hay Group ile birlikte ABD’deki en büyük 300 şirketin CEO’larının 2014’te kazandığı parayı, yönettikleri şirketin performansıyla karşılaştıran listenin ilk sırada yer alan Liberty Global’in CEO’su Michael Fries, 2013’e göre kazancını yüzde 139 artırarak 2014’te 112 milyon doları cebine koydu.
Microsoft’un CEO’su Satya Nadella göreve geldiği ilk yıl içinde 84.3 milyon dolar kazançla listeye ikinci sıradan girdi.
Listede 3. isim bir diğer teknoloji şirketi Oracle’ın CEO’su Lawrence Ellison 67.3 milyon dolar kazandı.
Coca – Cola CEO’su Muhtar Kent gelirini yüzde 23.8 artırarak 25.2 milyon dolar kazanarak 31’inci oldu.[21]
Ayrıca ‘Bain & Company’ tarafından açıklanan ‘Küresel Lüks Tüketim Malları İlkbahar Raporu’na göre, 2014 yılını yüzde 3 büyüyerek 250 milyar dolar ile kapatan küresel lüks tüketim malları pazarının, 2015 yılında yüzde 2 ila 4 oranında büyümesi bekleniyorken;[22] lüks tüketim alanında faaliyet gösteren dünyanın en büyük 100 firması 2013 mali yılında kurlardaki dalgalanma ve teknolojideki karmaşaya rağmen 214.2 milyar dolarlık satış geliri elde etti. Bu şirketlerden her birinin ortalama satış rakamı ise 2.1 milyar dolar oldu![23]
SİLAHLANMA VE SAVAŞ GERÇEĞİ
Zenginlik ve yoksulluk dikotomisinin sürdürülemezlik güzergâhını betimleyen silahlanma ve savaş hakikâtinin “sonuçları”na ilişkin Papa Francesco’nun dahi, “Parçalı III. Dünya Savaşı” vurgusuyla, “Avrupa’da, Afrika’da, Orta Doğu’da, diğer ülkelerde savaş var. Ben böyle bir hayata, dünyayı yönetenlere güvenebilir miyim? Bir adaya oy vermeye gittiğimde, benim ülkemi savaşa sokmayacağına nasıl emin olabilirim? Sadece bu adamlara güvenirsen, kaybettin demektir! Hıristiyan olduğunu söyleyen insanlar, yöneticiler, yatırımcıların silah üretmesi beni düşündürüyor. Bu biraz güvensizliğe neden oluyor, öyle değil mi? Çıkarlar daha üstün geliyor tabii. Bu bir ikiyüzlülüktür,”[24] diyebildiği ve “Almanya’nın Önceliği Silah Satışı”[25] notu düşülen dünyayla yüz yüzeyiz!
Bunun “nedeni”/ “dinamiği” şu: Ekonomik kriz, uluslararası rekabeti yoğunlaştırıyor, ticarette korumacılık, yasaklama eğilimlerini güçlendiriyor. Korumacılığın, ithalat sınırlaması yoluyla bazı piyasalara, yasaklamanın da, stratejik öneme sahip buğday, pirinç gibi besin mallarına, elektronik, metal ve silah sanayinde kullanılan ender-değerli metallere erişimi engellemesi, devletlerarasında klasik emperyalist rekabet biçimlerinin, eski-yeni sömürgeci eğilimlerin öne çıkmasını hızlandırıyorken;[26] dünya ekonomisi ve zenginliklerinin dörtte birinden biraz fazlasını kontrol eden ABD, önümüzdeki on beş yıl içinde dünya ekonomisi ve zenginliklerinin üçte birinden biraz fazlasını kontrol edebilir hâle geliyor…[27]
Bu gelişme, giderek, diğer devletlere ve özellikle de bizim gibi bir bloğa dahil olmayan ülkelere, “her konuda ABD’nin sözünden çıkmama” politikasını dayatılıyor. ABD, önümüzdeki on beş yılda ciddi bir biçimde silahlanacak ve istediğinin yapılması adına, silah gücünü de gündeme getirecek. Temel yeniliklerin çoğunun ABD’de çıkması ve sermaye birikiminin bu ülkede yoğunlaşması nedeniyle; ABD’nin güçlü yapısı, gelecekte daha da sağlamlaşacak…
Türkçeye de çevrilen ‘Kapital’ kitabının yazarı Thomas Piketty ve yine Türkçeye de çevrilen ‘Paranın Yükselişi-Dünyanın Finansal Tarihi’ kitabının yazarı Niall Ferguson, bu gelişmelerin Birinci Dünya Savaşı öncesi ekonomik gelişmelere benzediğini söylüyor.
Piketty’e göre, yüzde 10’luk en üst gelir dilimi içindeki sermaye ve iş gücü arasındaki gelir eşitsizliği bile, 2010 yılı ABD’sinde, 1910 yılı Avrupa’sının bu konudaki gelir eşitsizliği olan yüzde 50 (Gini endeksi 0.49) oranına ulaştı. Bu gidişle, 2030 yılında, ABD’de bu konudaki eşitsizlik, tüm zamanlardaki eşitsizliği sollayarak, yüzde 60’a (Gini endeksi 0.58) ulaşacak.
Birinci Dünya Savaşı öncesinde, Avrupa’da sermayenin yüzde 90’ı, nüfusun yüzde 10’una aitti. Hâlen, bu oran, Avrupa’da yüzde 60 ve ABD’de yüzde 70. 2030 yılından önce, ABD’de bu oranın yüzde 90’a (Gini endeksi 0.85) ulaşması ihtimal dahilinde. Kısacası, yalnız bu ayrışma değil, diğer ekonomik göstergeler de, Birinci Dünya Savaşı öncesi ekonomik kıyaslamalarla örtüşüyor.
Ferguson, kitabında açıkça, bir “üçüncü dünya savaşı” olasılığından bahsediyor. Ferguson’a göre, şu andaki küresel ekonomik gelişmeler, 1914’teki yangının başlaması sırasındaki gelişmeler kadar kötü.[28] ABD ve Çin arasındaki çatışma, patlamanın ilk kıvılcımını ortaya çıkarabilir. Aaron L.Friedberg de ‘The Future of US-China Relations’da[29] iki dev arasında bir çatışmanın kaçınılmaz olduğunu anlatıyor.[30]
Bu tabloda küreselleşme sürecinin bileşenlerine bakınca ilk anda üç etken dikkat çekiyor: Malların ve sermayenin dolaşımında yaygınlaşma ve hızlanma, bu yaygınlaşmayı hızlanmayı kolaylaştıran yeni teknolojiler.
Son yıllarda, özellikle mali krizden sonra ticarette ve sermaye hareketlerinde bir duraklama, hatta gerileme, teknolojinin etkilerinin de destekten olumsuza dönme görülüyor. Siyasetin, jeopolitik gelişmelerinin etkileri küreselleşmeyi tehdit etmeye başlıyor…
Credit Suisse’in araştırma bölümü 2015’in Eylül ayın sonunda, “Küreselleşme tükeniyor mu?” sorusuna eğilen bir araştırma yayımladı. Araştırma, iki olasılık üzerinde duruyor: 1) Küreselleşme, yerini çok kutuplu dünyaya bırakacak; 2) Küreselleşme 1900’lerin başında olduğu gibi çökecek.
CS araştırmacıları, birinci olasılığın daha yüksek olduğunu düşünüyorlar. Ancak 1980’lerden bu yana küreselleşen mekânın yeniden farklı kutuplara bölünme olasılığı, aynı zamanda, bir türlü aşılamayan bir kriz ortamında, hegemonya alanlarına bölünme anlamına geldiğinden ister istemez akla, “ama bu ikinci olasılığa açılmıyor mu?” sorusunu getiriyor. Kısacası iyimser senaryo bile teorik olarak kötümser bir senaryoya açılıyor. CS araştırması, 1. senaryonun çoktan hayata geçmeye başladığını düşündürüyor. İkinciye geçme olasılığına ilişkin ise şu riskleri sıralıyor: Serbest ticarete karşı korumacılıkta artış; piyasalarda parçalanma ve sermaye maliyetinde artış; döviz savaşları; düşük hızlı içe dönük büyüme; borç yükünden, jeopolitikten gelen şoklar; ülkelerin kendi çokuluslu şirketlerine ayrıcalık sunması; savaşlar; liberal demokrasiden uzaklaşma; sığınmacı sorununun baskıları; artan yoksulluk, küreselleşme karşıtı toplumsal hareketlerin güçlenmesi…
Bunlara bakarak, birinci senaryonun giderek ikinciye dönüşeceğini düşünmeden edemiyoruz.[31]
Kaldı ki ABD Genelkurmay Başkanı General Martin Dempsey’in açıkladığı, ‘ABD’nin Ulusal Askeri Stratejisi-2015’ başlıklı raporda da, uluslararası ortam, 2011’den beri artmakta olan öngörülemezlik, karmaşıklık, hızlı değişim kavramlarıyla tanımlanıyor. Diğer bir deyişle uluslararası ekonomik, siyasi, hatta kültürel ilişkilerin düzeni, yerini “kaosa” bırakıyor.[32]
Yani rapor, karşımıza büyük güçler arası savaş olasılıklarının arttığı, isyancı, denetim altına alınamayan, şiddet kullanmaya eğilimi, aşırı ideolojileri benimsemiş grupların toplumları yakıp yıkmakta olduğu bir dünya resmi koyuyor.[33]
Gerçekten de ‘Barış ve Ekonomi Enstitüsü’nün (IEP) yayınladığı ‘Dünya Barış İndeksi/ Global Peace Index’ raporuna göre, 2014’de çatışmalar dünyada 14.3 trilyon dolar para harcanmasına neden oldu. Bu rakam dünyanın gayri safi milli hasılasının yüzde 13.4’üne denk düşüyorken; bu da Brezilya, Kanada, Fransa, Almanya, İspanya ve İngiltere’nin ekonomilerinin toplamına eşit oluyor.
Türkiye’nin barışçıl ülkeler sıralamasında 135’inci olarak sonlarda yer aldığı rapora göre, 2014’te çatışmalar nedeniyle 817 milyar dolar zarar meydana geldi. Askeri harcamalar 3 trilyon doları, iç güvenlik harcamaları 1.3 trilyonu buldu. Suç ve şiddet nedeniyle de 2 trilyon dolar kayıp yaşandı. 50 milyon mülteciye 128 milyar dolar harcanırken bu rakam 2008’e göre yüzde 267 oranında arttı.
En şiddetli bölge Ortadoğu ve Kuzey Afrika olurken 2014’te çatışmalar nedeniyle 180 bin kişi öldü, bu rakam 2010’da 49 bindi. Terör nedeniyle gerçekleşen ölümlerde yüzde 61 oranında artış yaşandı.[34]
Bu durumda dünyanın bir yılda savaşa harcadığı para ise 14.3 trilyon dolarken; BM’e bağlı ‘Gıda ve Tarım Örgütü’nün dünya gıda gününde açıkladığı rapora göre ise yeryüzünde 805 milyon insan açlık çekiyor. Yani her 9 insandan biri aç ve her 4 saniyede bir kişi açlıktan ölüyor. Raporun verilerine göre, dünya üzerindeki lüks tüketicisi sayısı ise 140 milyondan 350 milyona çıktı.[35]
2014 yılında silah ithalatı bir önceki 2013 yılına göre yüzde 67 artan ülkenin savunma ve güvenlik bütçesinin de 59 milyar lirayı aştığı ortaya çıktı.
Savunma sektörünü yakından takip eden IHS Group tarafından yayınlanan rakamlara göre 2013’te 921 milyon dolarlık ithalat yapan Türkiye’nin harcaması 2014’te yüzde 67 arttı. Ayrıca, İsveç’teki Barış Araştırmaları Enstitüsü SIPRI’nin verilerine göre de Türkiye en çok silah alan 10 ülke arasında yer alıyor.[36]
Ayrıca Ortadoğu’da, Kuzey Afrika’da, Ukrayna ve Suriye’de devam eden iç savaş, uluslararası silah tüccarlarının gelirini arttırdı. Rusya’nın silah ihracat şirketi Rosoboronexport’un Başkanı Anatoli İsaikin, uluslararası silah ticaretinin 15 yılda 28 milyar dolardan 85 milyar dolara tırmandığını açıklarken; Rusya’nın 2014 yılında 12-13 milyar dolarlık silah ihracatı gerçekleştirdiğini belirten İsaikin, “2015 henüz sonuçlanmadı. Yabancı şirketlerle yoğun çalışmalar açısından kalan 2 ay en yoğun olunan dönem. Önümüzdeki 3 yıl içinde silah arzı yeni portföyler olmasa da bu şekilde devam eder. Bu rakamlar Rusya’yı ABD’den sonra silah ticaretinde ikinci yapıyor. Bundan sonra gelişmeler nasıl olur tahmin etmek zor. Ancak silah satışına azalma beklenmiyor,” öngörüsünde bulunuyor![37]
Nihayet ‘BM Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (UNHCR) 21 Haziran 2015’de açıkladığı verilere göre:
Dünyada yer değiştirme rakamları bugüne kadar kaydedilen en üst seviyede. 2014’te 59.5 milyon kişi yerinden edildi. Bu sayı 2014’de 51.2 milyon idi; 10 sene önce ise sadece 37.5 milyondu…
Dünyada her 122 kişiden biri mülteci…
Dünyadaki mülteciler, sığınma arayanların rakamlarını topladığımızda dünyanın en büyük 24. nüfusuna sahip ülkesi hâline geliyor…[38]
Yine UNHCR’in Sudan Ofisi, Güney Sudan’da yaşanan şiddet olayları nedeniyle bir ayda yaklaşık 30 bin kişinin kuzeye sığındığını bildirdi. Günde 100 ila 150 arasında Güney Sudanlı’nın sınırdan geçtiği kaydedilen açıklamada, UNHCR Sudan Temsilcisi Muhammed Adar’ın, “Mülteciler hakkında aldığımız raporlar bizleri endişelendiriyor. Çünkü 3 bin 500’ü 5 yaş altı, 150’si ebeveynsiz olmak üzere aralarında 7 bin çocuk bulunuyor,” ifadelerine yer verildi…[39]
Yemen’deki savaştan dolayı kötü beslenmenin hızlı bir şekilde arttığı konusunda alarm verdi. BM’ye göre özellikle 850 bin çocuk ağır beslenme sorunu yaşıyor. BM’nin beslenme hakkına ilişkin raportörü, Hilal Elver, “Çocuklara ilişkin durum alarm verici. Raporlar 850 bin çocuğun ağır beslenme sorunu yaşadığını gösteriyor. Eğer mevcut çatışma devam ederse, bu rakamın gelecek haftalarda 1.2 milyona çıkması bekleniyor” dedi. Elver, mevcut durumda 12.9 milyonu aşkın kişinin temel besinlere uygun bir erişim sağlayamadan yaşadığına dikkat çekti…[40]
‘BM Çocuk Fonu’nun (UNICEF) ‘2015 Yılında Cepheler Arasındaki Çocukluk’ başlıklı rapora göre, dünyada her 10 çocuktan biri silahlı çatışmaların yaşandığı bir bölgede hayatını sürdürüyor. Bu rakam da 230 milyon çocuk anlamına geliyor…[41]
SAVAŞA DAİR
Evet, barış (ile savaş) gerçeğini böylesi bir tabloda konuşurken; Carl Sandburg’un, “Bir gün bir savaş açacaklar, ama kimse gitmeyecek” ya da George Orwell’n, “Bir savaşı sona erdirmenin en çabuk yolu o savaşı kaybetmektir,” fantezilerine müracaat nafile bir umutsuzluktur.
Savaş hakkında katılmadığım birçok saptama var; mesela Albert Camus’nün, “Amacı ne olursa olsun, hiçbir savaş ahlâki olma imkânına sahip değildir,” deyişi…
Thomas Hobbes için savaşın, “Beşeriyetin tabii hâlidir” ilanı gibi…
Veya Sigmund Freud’a göre, savaşın insan doğasının sonucu oluşu ya da Georg Wilhelm Friedrich Hegel’in, “Ulusların yozlaşmasını sürekli barışın olmasına” bağlayışı gibi!
Kim ne derse desin; “Bir ekonomik gelişimin zorunlu sonudur savaş” Karl Marx’ın özlü tarifiyle…[42]
Kim inkâra kalkışabilir Bertolt Brecht’in, ‘Üç Kuruşluk Opera’sındaki “vatan millet hep palavra/ savaşlar da bahane/ bu düzende tek kural var/ artmalı hep sermaye…// kapıların arkasında/ bölüşürler pazarı/ çıkarları çatışınca/ başlatırlar savaşı,”[43] dizelerinin yansıttığı gerçeği!
Evet Charles Wright Mills açısından savaş, birisinin, kendi siyasi sisteminden ekonomik menfaatler ele geçirmenin bir yoluyken; B. Brecht’in ironi yüklü betimlemesiyle, “Fahişeleri bile işsiz bırakan hadisedir”!
Özetle savaşın, ekonomi-politiğin devreye soktuğu yıkım olduğu ve de “Savaşlarda faturayı halkların ödediği”[44] ortadayken, “Kapitalizm bir savaş ekonomisi”[45] olması hasebiyle “Sermayenin barışçıl olamayacağı”nı[46] asla unutmayın: Savaş, sınıflar, uluslar, devletler ya da siyasi guruplar arasında, yoğunlaşan çelişkilerin çözülmesi mücadelesinde başvurulan siyasetin, en yoğun hâlidir. İnsanlık ne zamanki sınıflara bölündü, savaşlar da insanlık tarihinin bu aşamasında insanların yaşamlarına girmiştir. Savaş siyasetin yoğunlaşmış hâlidir; yani savaş aynı zamanda ekonomi-politik bir eylemdir. İnsan(lık) tarihinde bütün savaşlar politiktir; temelinde ekonomik çıkar ilişkileri vardır.
Ve de kapitalizmin devamlılığını; kısır döngüsünü işleten eylemdir savaş. Malum üzere kapitalizm savaştan beslenir.
Kapitalizmin “olmazsa olmaz”ıdır, gereklerindendir savaş…
Savaşsız kapitalizm yoktur ve ol(a)maz..
Sermayenin yeniden yapılanması (krizi) nedeniyle yeniden yapılandırma amacı ile çıkartılır çoğunluk…
Kapitalizmin yaşaması için zorunlu yegâne vahşettir; hayatta kalmasını sağlayan en büyük damardır…
Sınıflı sömürücü vahşet, sömürgeciliktir; emperyalizmdir…
Dünyanın kaydedilmiş 3500 yıllık tarihinde sadece toplam 230 yıl savaşmadan “barış” içerisinde yaşanmışken; kolay mı?
Savaş, sınıflar, uluslar, devletler ya da politik gruplar arasındaki çelişkilerin antagonistik aşamaya ulaştığı zaman, bunların çözülmesi için devreye sokulan mücadele biçimidir ve özel mülkiyet ile sınıfların ortaya çıkmasından beri varolagelmiştir.
Sınıflı-sömürücü fetih, talan, yağma için yapılan savaşlar artık politik çıkarlar ve haksızlıklar üzerine kuruludur.
Carl Von Clausewitz’a göre, savaş, siyasetten bağımsız, kendisi olarak bir anlam ifade etmez; siyasal bir eylemdir, siyasetin başka araçlarla sürdürülmesidir. (Johannes Friedrich Hans Von Seeckt, “Savaş siyasetin başka yollarla sürdürülmesi değildir. Savaş siyasetin iflasıdır,” dese de!)
- Shakespeare’in, “Elde ettiğimiz bir avuç toprak ölülerimizi bile gömmeye yetmeyecek”; Boris Vian’ın, “Savaş, çok önemli bir sosyal olgudur, çünkü katılanlar, saf ve mükemmel bir şekilde hedeflerine yönelerek ceset statüsüne ulaşırlar”; Susan Sontag’ın, “Savaş, iç deşer; savaş, bağırsakları boşaltır. Savaş, teni yakıp kavurur. Savaş, organları bedenden koparır. Savaş, yıkıp yok eder. Ve savaş, insan türünün doğasından gelir”; Cesare Pavese’nin, “Savaş bir gün biterse kendimize şunu sormalıyız… Peki ya ölüleri ne yapacağız, neden öldüler?”; Özdemir Asaf’ın, “bizler savaş ölüleriyiz/ bundan böyle karşı-karşıya değiliz/ bildiririz,” haklı saptamalarındaki savaş, barışın üvey kardeşidir; yoksulluktur, açlıktır, tecavüzdür, kardeşin kardeşi vurmasıdır, uyuşturucu ve silah kaçakçılığıdır; ölümdür ve hatta ölümden de beter katil olmaktır; çirkinliğe dair her şeydir… Evet!
Anlayabilmek/ hissedebilmek için yaşanılmış/ şahit olunmuş olması gereken olgudur… Evet!
İnsanlığın delirdiği, kendinden geçtiği an, anlardır; akıl tutulmasıdır… Evet!
Bittiğinde ölenlerin istatistik olduğu vahşettir… Evet!
Acımasızlığın en eski ve resmileşmiş hâlidir… Evet!
Bir insanlık ayıbıdır… Evet!
Nihayet ‘Batı Cephesinde Yeni Birşey Yok’ başlıklı romanına Erich Maria Remarque’a, “Bu kitap ne bir şikâyet ne de bir itiraftır. Sadece savaşla yok edilmiş bir nesilden söz etmek istemektedir… O insanlar bombalardan ve mermilerden kurtulmuş olsalar da!”[47] nitelemesi ile başlatan; George Orwell’e, “Savaş, kitlelerin rahatını ve sonuçta zekâsının artmasını sağlamak için kullanılabilecek malzemenin havaya uçurulması ya da denizlerin dibine yollanmasıdır,”[48] dedirten, yıkım gücü son derece yüksek eylemdir… Evet!
Ancak Bob Dylan’ın, “gelin savaş efendileri/ siz, silahları yapanlar/ siz, ölüm uçakları yapanlar/ siz, dev bombaları yapanlar/ siz, duvarların ardına gizlenenler/ bilmenizi isterim ki, maskelerinizin ardını görüyorum./ siz, asla bir şey üretmediniz/ yok etmek için üretmekten başka./ dünyamla oynarsanız/ küçük oyuncağınızmış gibi/ elime bir silah verirsiniz/ ve gözlerimden saklanırsınız/ ve kaçar gidersiniz uzaklara/ uçuşurken mermiler,” şarkısına da yansıyan bu nitelemelerin tümü ezenlerin haksız savaşları içindir!
Ve Spartaküs’ten beri bir de ezilenlerin (eşitlik ve özgürlük için verdikleri) haklı savaşlar/ isyanlar vardır…
Evet, Peter Alexander Ustinov’un, “Yoksulların savaşına terör, zenginlerin terörüne savaşına denir,” saptamasıyla karakterize olan haklı savaşlar/ isyanlar, ezilenlerin var olma yollarından, yöntemlerinden biridir.
Haklı savaşlar/ isyanlar, sadece nefretin eyleme dönüşmüş hâli değildir. Birçok defa savaşlar varoluş mücadelesi için verilmiştir tarihte.
Hayır; “kazananı yoktur”, “haklı savaş olmaz”, “kazanan silah satıcılarıdır” -yanlış ya da kasıtlı- tanımlamalara “Evet” diyemeyiz!
Binlerce haklı savaş vardır; Nazilerin saldırısına uğrayan Sovyetler’in ana vatan savunması ya da ezilenlerin ezenlere başkaldırısına…
Unutulmasın dünyanın en büyük silah tüccarları BM’nin merkezindeyken; zulme rıza da zulümdür.
Barış için savaşa karşı savaşmak “olmazsa olmaz”ken; savaşın ahlâkla ilgili kısmı onu yapan ve yaşayanlarla değil, sebep olanlarla alâkâlıyken; evet inkâr edecek değilim: Gücü paylaşmak için tiranların başlattığı mücadelede, sıradan insanların hayatlarını verdiği trajedidir savaş…
Ancak sosyal olarak tanınmış gruplar arasındaki şiddet içeren çatışma olarak tanımlanırken; savaşların ekonomi-politik sebeplerini -gayet iyi- kavramak da “olmazsa olmaz”dır!
Savaş zenginlerin terörü değil; bunu yanında -ne yazık ki hâlâ!- bir soru(n) çözme yaklaşımıdır!
Ve V. İ. Lenin’in işaret ettiği üzere, “Sosyal-demokrasi (yani sosyalizm-bn) savaşa hiçbir zaman duygusal bir görüş açısından bakmamıştır ve bakamaz. O, kesin olarak savaşı, insanların arasındaki anlaşmazlıkların ortadan kaldırılmasının oldukça zalim bir aracı olarak lanetler, ancak; savaşın, toplumlar sınıflara bölündüğü sürece, insanın insan tarafından sömürülmesi varolduğu sürece, kaçınılmaz olduğunu bilir. Bu sömürüye son vermek için, her zaman ve her yerde kendi sömürücü, egemen ve baskıcı sınıflarının başvurdukları savaştan vazgeçilemez. (…) Sınıf savaşını kabul eden kişi, sınıflı toplumda sınıf mücadelesinin doğal ve belli koşullar altında kaçınılmaz bir ilerleme, gelişme ve keskinleşme gösterdiği iç savaşları da kabul etmekten kendini alamaz. Bütün büyük devrimler bunu onaylar. İç savaşları inkâr etmek ya da unutmak, en büyük oportünizme düşmek ve sosyalist devrimden vazgeçmek anlamına gelir.”
Nihayet Jean Jacques Rousseau’nun, “Tarihte ilk kez bir toprak parçasının etrafını çitle çevirip burası benimdir diyen ve buna inanacak kadar saf insanlar bulabilen ilk insan, uygar toplumun gerçek kurucusu oldu. O zaman biri çıkıp çitleri söküp atacak ya da hendeği dolduracak, sonra da insanlara; sakın dinlemeyin bu sahtekârı meyveler herkesindir toprak hiç kimsenin değildir ve bunu unutursanız mahvolursunuz diye haykırsaydı işte o adam insan türünü nice suçlardan, nice savaşlardan, nice cinayetlerden kurtaracaktı,”[49] haykırışını -asla- unutmayın/ unutturmayın!
Evet Jean Paul Sartre’ın ifadesiyle, “Savaşı zenginler çıkarır, yoksullar ölür.”[50]
Sonra “Bütün savaşları dövüşemeyecek kadar korkak olan bu yüzden de kendileri adına dövüşmek için dünyanın gençlerini cepheye süren hırsızlar çıkarır,” diye ekler Emma Goldman!
Ayrıca François Fénelon’un, “Tüm savaşlar iç savaştır,” tespitiyle birlikte; “You cannot simultaneously prevent and prepare for war,” ya da Türkçesiyle, “Aynı anda hem savaşı önlemeye hem savaşa hazırlanamazsınız,” der Albert Einstein…
Bu hâlde, “En dezavantajlı barış en adil savaştan iyidir,” diyen Erasmus’u ciddiye almak mümkün mü?
BARIŞ DEYİNCE
Ve günümüzde barış…[51]
Onu; sosyolojik açıdan (ekonomi-politik ilişkilerini atlayarak![52]), “Şiddet sarmalından kurtulma arayışları” veya “Şiddete karşı medeni cesaret ve yapıcılık”[53] düzleminde ele almaya kalkışmak; ya da CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu gibi, “Toplumsal barışa ihtiyacımız var. Silahla bu sorun çözülmez, adresi parlamentodur,”[54] biçiminde nitelemek gerçekten nafiledir!
Evet, “Johan Galtung, barış kavramını en basit şekliyle savaşsızlık hâli olarak tanımlamıştır. Ama süreli ya da süresiz olsun çatışmasızlık hâli hiçbir zaman barış kavramıyla bire bir örtüşmeyecek”ken;[55] savaşın sona erip, kalıcı barışın kazanılabilmesi için her şeyden önce savaşın nedenlerinin ortadan kaldırılması gerekir. Tarihsel olarak bakıldığında savaşların hemen tümünün ekonomik nedenlere dayandığı görülür. Egemen güçler, egemenlik alanlarını genişletmek ya da egemenliklerini kaybetmemek için savaşları bir araç hâline getirmiştir. Örneğin kapitalizm öncesinde savaşlar; değerli mallara el koymak, yeni topraklar elde etmek, vergi almak için yapılırdı. Kapitalizmde ise savaşlar sermaye birikiminin ve burjuvazinin egemenliğinin aracı olmuştur. Özellikle sanayi devrimi sonrasında, artan rekabet ortamında ulusal sermayelerine üstünlük kazandırmak isteyen devletler bir taraftan çevre ülkeleri sömürge hâline getirerek ucuz hammadde, ucuz enerji kaynakları ve ucuz emek gücüne sahip olmak ve yeni pazarlar elde etmek için savaşlar çıkartırken; öte taraftan da diğer sanayileşmiş ülkelerle paylaşım savaşlarına girişmişlerdir. Ayrıca kapitalizme özgü ulus devletlerin inşa süreçlerinde; ekonomik ve siyasi krizler nedeniyle hoşnutsuzluğun arttığı, sistemin sorgulandığı dönemlerde de yine savaş yoluna başvurulmuştur.
Ekonomik ve beraberinde de siyasi hegemonya alanını genişletmek ya da korumak için kullanılan savaşları çıkartan ve yönlendiren daima burjuvazi ve onun çıkarlarını temsil eden siyasi aktörler olmuştur. Savaş, sermaye ve onun çıkarlarının temsilcisi olan küçük bir kesime hizmet ederken, savaşın bedelini ödeyenler (Savaşan taraflardan hangisi kazanırsa kazansın) daima bunlar dışında kalan toplumun geniş kesimleridir. Kapitalizmin “barış” zamanında sömürdüğü, yoksullaştırdığı ve çoğunluğunu emekçi, küçük esnaf, zanaatkâr ve çiftçilerin oluşturduğu kesimler, savaş zamanında da gerek doğrudan cephede canlarını vererek, gerekse savaşın yarattığı yıkımın sonucunda daha da yoksullaşarak savaşın bedelini ödeyen taraf olmuştur.
Yani kapitalizmde savaşı, sermaye sınıfının çıkarlarına hizmet eden ama bedelini yoksulların, emekçilerin ödediği ekonomik bir faaliyet olarak tanımlamak yanlış olmayacakken;[56] onurlu/ gerçek bir barış “dilek ve temenni” meselesi olamaz!
Devletin tarifini, Marksist olmayan birisi, Max Weber yüz yıl önce, “Şiddet tekeli” diye yapmış mıydı?
O hâlde azınlığın “Şiddet tekeli” çoğunluğun üzerinde baskı/ tahakküm/ sömürü iktidarını sürdürdüğü sürece barış mümkün müdür?
CHP’li Sarıyer Belediye Başkanı Şükrü Genç’in dahi, “Yaşamın içinde birileri mutsuzsa orada siz hiçbir şekilde barışı, huzuru temin edemezsiniz. Barış bir yaşam felsefesi, olmazsa olmaz bir unsurdur. Sadece barış söylemleri ile bu olmaz. O yönde barışı kurmak zorundasınız. Bir de samimi diyaloglar gerekir bunun için, barışın oluşması için. Çözümsüzlüklerle barışı kuramazsınız. Bazı şeyleri erteleyelim, şu günü kurtaralım demenin de faydası olmaz,”[57] diyebildiği tabloda; yazar Burhan Sönmez’in, “Sokakta dilenen insanlar gibi dilenmeli, önümüzden geçen herkese elimizi bir parça barış için uzatmalıyız,”[58] veya Barış Bloku sözcülerinden Prof. Gençay Gürsoy’ın, “Savaş iklimi eşitlik ve demokrasi için de engel,”[59] saptamaları ciddiye alınabilir mi? Bu mümkün mü?
Hayır; Hintli şair Sri Chinmoy Ghose’un, “Sevginin gücü, güce olan sevgiyi yendiğinde, dünya barışı tanıyacak”; Pierre Bayie’nin, “Demek, barışın kaynağı hoşgörü, kargaşa ve kavganın kaynağı ise hoşgörüsüzlüktür”; Benjamin Franklin’in, “Bugüne kadar savaşın iyisine, barışın kötüsüne rastlanmadı,” türünden genellemelerine itibar etmem; “Savaş varsa barış da mutlaka olacaktır,”[60] diyenlere de sorarım: “Ama nasıl?”
Tam da bu koordinatlarda Cicero’nun, “Barış’ın adı tatlıdır ve kendisi de huzur veren bir şeydir, ancak barış ile kölelik arasında çok fark vardır. Barış huzur dolu bir özgürlüktür, kölelik ise sadece savaşarak değil, gerektiğinde ölerek defedilmesi gereken tüm kötülüklerin en kötüsüdür”; Yılmaz Güney’in, “Mazlumların namluları, zalimlerin ensesinde olmadığı sürece barış gelmez”; Albert Einstein’ın, “İnsan savaş gibi inanmadığı bir şey için acı çekeceğine, barış gibi inandığı bir dava uğruna ölse daha iyi değil mi?” uyarılarına büyük değer veririm!
Bilirim: “Savaşın olmadığı hâl” derler barışa; sınıf(lar) savaşını unutanlar!
Ve duymak istemezler; “Barış savaşa tercih edilir. (…) Fakat nasıl bir barış? Eğer Hitler dünyayı fethetmiş olsaydı barış olurdu, ama bu bizim görmek istediğimiz türden bir barış olmazdı,” sözlerini Noam Chomsky’nin…
Sınıflı-sömürücü bir yerkürede “İki savaş arasındaki zaman” ve “Savaşa hazırlık süreci”dir barış…
Kapitalistlerin eşitsiz büyümeleri ve yeniden paylaşım yoluna gitmeleri sonucunda sürekli tehdit edilerek bozulan durumdur barış…
Sürdürülemez kapitalizm koşullarında savaşa hazırlanan bütün diktatörler, hazırlıklarını bütünüyle tamamlayıncaya kadar “sürekli barıştan” söz ederken; savaşın silahsız hâlidir barış…
Evet barış, “barışmak” mastarı, “birlikte gitmek”, “birlikte varmak” “(karşılıklı) temâsa geçmek”, “temasta bulunmak”, giderek “uyuşmak” anlamlarına gelmiştir. Bahis konusu mastarın isim hâliyse “barış”tır. Bunun esas anlamı “karşılıklı temas kurma”dır. anlam genişlemesiyle “barış”, “anlaşma”, “uzlaşma”, “uyuşma”; “savaşta ulaşılmak, varılmak istenilen nihâî gaye”, “son durak”; “savaşa, kavgaya ara verme” demek olmuştur. Yani barış, sözcük itibariyle savaşan taraflar arasında savaşı sona erdirme anlamına gelir.
Ancak savaşların nedeni ve karakteri tekelci kapitalizm dönemiyle birlikte köklü bir değişim geçirdiği için hiçbir barış, savaş öncesi duruma dönüşü sağlayamaz.
Emperyalizm çağının yeniden paylaşım hırsı, savaş tehdidi ve tehlikelerinin her an yeni bir savaşa dönüşme korkusunu canlı tutar. Bu nedenle savaşlar kaçınılmaz hâle gelir ve barış iki savaş arası mola dönemi ile sınırlı kalır.
Barış dönemlerini savaşa hazırlanarak geçiren emperyalist dünya karşısında barışın korunması, süresinin uzatılması ve belki kalıcı barış ütopyasının gerçekleşmesi ümidiyle barış taburlarının arayış ve çabaları da çeşitlilik arz eder, süreklilik kazanmış olur.
Böylece barış, sözcük anlamının ötesine geçer, kavramsallaşır ve bir tür toplumsal hareket biçimini alır. Haksız savaşlar emperyalist savaş gibi emperyalist barış olgu ve tanımları oluşur.
Kavram ayrışır ve karşı tarafta ilkeli ve tutarlı barış mücadelesi sınıf mücadelesinin bir biçimi olarak devrimci siyasete dahil olurken; “Özgürlükler ile birlikte el ele yürümediği sürece barış bir cinayet demektir,” der Karl Marx…
Neo-liberal küreselleşme vahşetinin karşımızda olduğu karanlıklarda bütün kelimelerin içeriği aynı hızla boşaltılıyorken; birincilik -elbette!- “barış”ındır!
Neo-liberal küreselleşme vahşeti için barış: “Eski düşmanların birleşip başka düşman bulana kadar geçirdikleri hazırlık dönemi, düşman arama süreci”; “İki savaş arasındaki ateşkesten hâllice durum”; “Savaş sonunda kazananın kurallarını koyduğu ateşkes”; “Genel bir savaşmama hâli, çatışmasızlık”; “Düşmanlar arasındaki uzlaşma”dır…
Ve kavranması gerektiği üzere tek taraflı barış olmaz.
İyi de neo-liberal küreselleşme vahşetinin köleleştirdiği ezilenlerin, lanetli efendilere isyan edemedikleri hâle “Barış” diyebilir misiniz?
Tekrarlayayım: Savaş nasıl siyasetin başka araçlarla sürdürülmesi ise, barış da siyasal savaşımın bir parçasıdır…
Çok tarafsız, nötr bir kelime olmasına rağmen barış bir kavram olarak ancak “kazananı” ile birlikte vardır…
Bunun tersi bir tutum barışı depolitize ediyor. Oysa barış politiktir. Ve barış için apolitikçe “mış” gibi yapmak ise hiçbir şey ifade etmez, etmiyor da…[61]
Barışı doğuran/ yaratan savaş yanlılarına karşı mücadeledir; barışı savaşla kazanmaktır; bu nedenle de onurlu/ gerçek barış savaşın karesidir ve böylesi barış asla zavallı (bir dilenci) değildir!
Ve nihayet Baruch Spinoza’nın güzel tanımıyla: “Barış, savaşın olmaması değildir: Bir erdemdir; cömert, özgüvenli ve adil bir mizaçtır”!
SONUÇ MU?!
“Sonuç” mu dediniz?!
Cemal Süreya’nın, “Kötülüklerin/ Büsbütün egemen olduğu/ Namussuz bir çağ bu/ Biliyorsun!” diye betimlediği vahşeti aşmak için son söz söylenene dek barış (ile savaş) gerçeğine ilişkin yazıların/ yaşananların bir sonucu -ne yazıktır ki!- olmayacak!
- İ. Lenin’in, “Yalancılar ve ikiyüzlüler, beyinsizler ve körler, burjuvazi ve yandaşları, genellikle özgürlük, genellikle eşitlik ve demokrasi konusundaki boş sözleriyle halkı aldatmak isterler,” diye tarif ettiği iklimde olamayacaktır![62]
Her şey tam da böylesineyken; yine V. İ. Lenin’in, “Bir kimse köle doğduğu için suçlanamaz ama özgürlük uğruna savaşımdan kaçmakla kalmayıp köleliğini haklı bulan ve onu öven bir köle, haklı olarak öfke, tiksinti ve nefret duyguları uyandıran bir aşağılık parazit, bayağının bayağısı bir köledir,” uyarısını kulağımıza küpe ederek onurlu/ gerçek barış için terennüm edeceğiz Özge Topcu’nin dizelerini:
“Umut etmeyi en iyi biz biliriz./ Nâzım’dan bir mısra,/ Turgut’dan bir dize,/ Edip’den bir tutam mavidir servetimiz./
Varsın adımız dillerinizde şekilden şekile girsin./ Varsın yol uzun engebeli olsun,/ ya bugün, ya yarın,/ ya ertesi ve daha ertesi…/ Ama elbet birgün o DEVRİM bu ülkeye gelecek./
Sevdalınıza kulak verin,/ güzel günler göreceğiz çocuklar!/ ‘Göğe bakacağız’…”[63]
3 Kasım 2015 14:18:10, Ankara.
N O T L A R
[*] 15 Kasım 2015 tarihinde İzmir Gaziemir Belediyesi’nin düzenlediği Barış Festivali’nde yapılan konuşma… Kaldıraç, No:173, Aralık 2015…
[1] Pablo Neruda.
[2] Vladimir İlyiç Lenin, Emperyalist Ekonomizm-Marksizmin Bir Karikatürü, Çev: Ferit Burak Aydar, Agora Kitaplığı, 2014.
[3] “Yoksulluk Azalıyor Ama…”, Birgün, 6 Ekim 2015, s.2.
[4] “Her Dokuz Kişiden Biri Aç”, Cumhuriyet, 17 Ekim 2015, s.8.
[5] “Fakirliğin Sonu Yakınmış”, Cumhuriyet, 6 Ekim 2015, s.10.
[6] “Dünyanın Üçte Biri Gizli Aç”, Evrensel, 5 Mart 2015, s.11.
[7] “Oxfam: Küresel Gelir Dağılımındaki Uçurum Büyüyor!”, Gündem, 20 Ocak 2015, s.16.
[8] “Bir Yanda Şatafat Öte Yanda Açlık”, Gündem, 30 Haziran 2015, s.16.
[9] Ergin Yıldızoğlu, “Düzen Sürdürülebilirliğini Kaybetti”, Cumhuriyet, 22 Ekim 2015, s.10.
[10] “10 Kişiden 7’si Yoksul”, Gündem, 11 Ağustos 2015, s.16.
[11] Küresel gelir adaletsizliği derinleşirken OECD ülkelerinde sayıları 115 milyona ulaşan göçmenler, yerleşiklerden 1.5 kat daha fazla işsiz… (Pelin Ünker, “Hayata Tutunmak İçin Yola Çıktılar, İşsizlikle Sınanıyorlar”, Cumhuriyet, 14 Ağustos 2015, s.11.)
[12] “Eşitsizlik Son 30 Yılın Zirvesinde”, Cumhuriyet, 15 Eylül 2015, s.10.
[13] Pelin Ünker, “Zenginler listesinde 32 Türk… Dünyada Gates, Türkiye’de Ülker”, Cumhuriyet, 3 Mart 2015, s. 22.
[14] “5 Bin Türk Milyoneri Dolara Kurban Oldu”, Vatan, 14 Ekim 2015,s.9.
[15] “Dünyanın Serveti 136 Trilyon Euro”, Gündem, 15 Ekim 2015, s.4.
[16] “Çin Milyarder Sayısıyla ABD’yi Geçti”, Gündem, 16 Ekim 2015, s.4.
[17] “Kişi Başına Servet 19 Bin Dolar”, Sabah, 14 Ekim 2015, s.8.
[18] “Kişi Başına En Fazla Milyarder Düşen Ülkeler”, Hürriyet, 25 Temmuz 2015… http://fotoanaliz.hurriyet.com.tr/galeridetay/97277/4369/1/29575013/ki-i-ba-na-en-fazla-milyarder-du-en-ulkeler
[19] “2016’da En Zengin Yüzde 1’lik Kesimin Serveti, Yüzde 99’un Servetini Geçecek”, Birgün, 17 Ocak 2015, s.5.
[20] “Afrika’da İnsanlık Ölüyor”, Gündem, 16 Şubat 2015, s.16
[21] “CEO’nun Cebi Doldu”, Milliyet, 26 Haziran 2015, s.10.
[22] “Bir Yanda Şatafat Öte Yanda Açlık”, Gündem, 30 Haziran 2015, s.16.
[23] “Lüks Liginde 214 Milyar Dolarlık Satış Yapıldı”, Milliyet, 8 Ağustos 2015, s.10.
[24] “Papa Bu Kez ‘Soykırım’ Yerine ‘Büyük Ermeni Trajedisi’ Dedi”, Cumhuriyet, 23 Haziran 2015, s.14.
[25] “Almanya’nın Önceliği Silah Satışı”, Gündem, 6 Şubat 2015, s.7.
[26] Ergin Yıldızoğlu, “Büyük Resim – II”, Cumhuriyet, 30 Temmuz 2015, s.8.
[27] “Dünya’nın birçok ülkesi ABD’nin işgalci politikalarını ve uygulamalarını doğal karşılayan veya mecburen kabul eden ve bu işten nemalanan işbirlikçilerle yönetildiğinden, diğer ülkelerin emperyalist veya anti-emperyalist girişimleri yine aynı kişilerce, “işgalcilik”, “yayılmacılık” gibi sloganlarla karşılanıyor. ABD dediğiniz ülkenin dünya üzerindeki 63 ülkede askeri üssü var. 156 ülkede asker bulunduruyor. 250 binden fazla ABD askeri çeşitli dünya ülkelerinde güvenliği(?) sağlamak üzere konuşlandırılmış…” (Arif Nacaroğlu, “Fırlama Heyri”, Evrensel, 8 Ekim 2015, s.16.)
[28] Uluslararası ilişkiler konusunda çalışanlar, savaşın nedenini, serbest ticaretin ortadan kalmasına, doğal kaynaklarla ilgili mücadeleye ya da medeniyetler çatışmasına bağlayacaktır. Birinci Dünya Savaşı’nın çıkma nedenini de böyle anlatıyorlar. Oysa gelir eşitsizliğinin gittikçe artması, ABD’nin giderek tek kutuplu dünya yaratması ve kendi çıkarı dışında çıkar tanımaması, gelişmekte olan ülkelerin, bırakın gelişmiş ülkelere yetişmesini, karşılaştırmalı olarak gittikçe gerilemeleri ve aşırı silahlanma Üçüncü Dünya Savaşı’nın nedeni olacak.
‘Paranın Yükselişi-Dünya Finansal Tarihi’nin yazarı Niall Ferguson’a göre, “Biz bunları yaşamıştık. Küreselleşmenin ilk çağında, birçok ekonomist, dünyanın finans merkezi Britanya ile kıta Avrupa’sının en dinamik sanayileşmiş ekonomisi Almanya arasında, birbirine ihtiyaç duyan (simbiyotik) bir ilişki olduğunu düşünüyordu. Bugün de acaba 1914’te olduğu gibi küreselleşmenin çatırdamasını tetikleyecek bir şey olabilir mi? Bu soruya verilecek yanıt, ticaret vs. yüzünden ABD ile Çin arasında siyasi ilişkilerin bozulmasıdır. Senaryo mantıksız gelebilir. Tarihçiler, önceden olduğu gibi, olayları anlayabilmek için mantıklı nedenler oluşturacaklardır. Savaşı savunanlar Çin’in zorlayıcı tavırlarını suçlarken, diğerleri, yorgun dev ABD’nin ihmal edilmişliğine ağıt yakacaklardır. Olaylarla tarihsel süreçlerin açıklanması yönünden bakıldığında, günümüzde büyük bir dünya yangınının başlama olasılığı, sinir bozucu olsa da, 1914’teki kadar yüksektir.”
“Tarihten alınacak önemli bir ders, ekonomik küreselleşmenin hayli ileri düzeyde olduğu veİngilizce konuşulan bir imparatorluğun baskın konumunun sağlam görüldüğü zamanlarda bile büyük savaşların patlak verebileceğidir. İkinci önemli ders ise dünyada uzun süredir büyük çatışma yaşanmamasının böyle bir çatışmayı düşünmeyi zorlaştırmasıdır (ya da belki böyle çatışmanın başlamasını kolaylaştırmasıdır). Ancak tarihçilerin bilebileceği, gerçekten büyük olan krizler o kadar ender yaşanır ki bugünün ekonomi yöneticilerinin böyle bir krizi yaşamış olma ihtimalleri yoktur. Üçüncü ve son ders de bir kriz patlak verdiğinde, keyfi yerinde olan yatırımcıların, savaş yarası taşıyanlardan daha fazla hasar gördüğüdür.”
Ekonomi tarihi öğretenler, “Altın Standardı”nın 1890 ile 1914 tarihleri arasında uygulandığını anlatırlar. Oysa devam etmiştir. Bu standart, ülke para birimlerinin altına bağlandığı, sabit bir döviz kuru sistemidir.
Birinci Dünya Savaşı sırasında, ABD dışındaki hiçbir ülkenin savaş harcamalarını sağlayacak kadar altınının olmaması, “Altın Standardı” uygulamasına bir süre ara verilmesi sonucunu doğurdu. Bu nedenle, 1914-1924 arası, “Altın Standardı”nın yerini “Altın-Dolar Standardı” aldı. 1925’te, İngiltere, Fransa ve Japonya, ABD ile birlikte hareket ederek, yeniden “Altın Standardı” uygulamaya başladılar.
Bugünlerde, “Altın Standardı”nın yerini, “kurların ABD Doları’na bağlanma uygulaması” aldı. 1944 Bretton Woods Anlaşması’nın temeli de buydu. 2000’de karşılaştığımız büyük krizimizin nedeni de kurları sabit tutma çabası olmuştur. Üçüncü Dünya Savaşı’nın da bu ısrar ve ABD’nin kendi çıkarı dışında çıkar tanımaması nedeniyle çıkacağı öngörülüyor. (Yaman Törüner, “Savaş Olasılığı”, Milliyet, 27 Ekim 2015, s.10.)
[29]https://translate.google.com/translate?hl=tr&sl=en&u=http://belfercenter.ksg.harvard.edu/publication/701/future_of_uschina_relations.html&prev=search
[30] Yaman Törüner, “Ekonomi Tarihi Savaş mı Diyor?”, Milliyet, 26 Ekim 2015, s.9.
[31] Ergin Yıldızoğlu, “Küreselleşmeden Sonra…”, Cumhuriyet, 8 Ekim 2015, s.8.
[32] Ergin Yıldızoğlu, “Amerika’dan Bakınca Dünya – I”, Cumhuriyet, 6 Temmuz 2015, s.9.
[33] Ergin Yıldızoğlu, “Amerika’dan Bakınca Dünya-II”, Cumhuriyet, 7 Temmuz 2015, s.14.
[34] “Çatışmaların Dünyaya Zararı 14 Trilyon Dolar”, Milliyet, 18 Haziran 2015, s.26.
[35] “Bir Yanda Şatafat Öte Yanda Açlık”, Gündem, 30 Haziran 2015, s.16.
[36] Olcay Büyüktaş, “Silaha Para Çok”, Cumhuriyet, 22 Mart 2015, s.9.
[37] “Dünya Silah Satıcılarının Hedefi Büyüyor”, Evrensel, 4 Kasım 2015, s.11.
[38] Burcu Ünal, “Dünyada En Fazla Mülteci Türkiye’de”, Milliyet, 21 Haziran 2015, s.20.
[39] “Sudan Krizi Büyüyor”, Gündem, 25 Haziran 2015, s.12.
[40] “Çocuk Cehennemi: Yemen”, Gündem, 14 Ağustos 2015, s.13.
[41] “230 Milyon Çocuk Çatışma Bölgelerinde Büyüyor”, Milliyet, 3 Temmuz 2015, s.20.
[42] Geçerken anımsatayım Bertolt Brecht’in dizelerini: “takvimde gün henüz işaretlenmemiş./ her ay, her gün/ açık durur hâlâ./ bu günlerden biri/ işaretlenecek bir çarpıyla.
işçiler haykırırlar ekmek diye./ tüccarlar bağırırlar pazar diye./ eskiden işsizler açtı,/ şimdi işi olanlar aç./ artık yeniden başladı çalışmaya/ kavuşmuş duran eller:/ yaptıkları gülle.
sofradan eti kaldıranlar/ öğretiyorlar kanaat etmeyi,/ hep bana, hep bana, diyenler/ bu kez istiyorlar özveri./ tıka basa yiyenler/ gelecek güzel günlerden/ söz ediyorlar açlara.
uçuruma götürenler ülkeyi/ diyorlar, yönetmek çok zor,/ sıradan insan yapamaz bu işi./ liderler söz edince barıştan/ anlar halk/ savaşın geldiğini.
liderler lanetlediğinde savaşı/ seferberlik emri yazılmıştır bile.
baştakiler der ki: barış ve savaş/ iki farklı şey./ oysa rüzgârla fırtına gibidir/ onların barışı ve savaşı.
savaş doğar onların barışından/ anasından doğan oğlan gibi,/ taşır oğlan anasının/ o korkunç yüz çizgilerini.
öldürür onların savaşları/ ne varsa barışlarından/ arta kalan.
gece,/ evli çiftler/ yatarlar yataklarında./ bizim tazecikler/ yetimler doğuracak.
baştakiler der ki: orduda/ yoldaşlık hüküm sürer./ bu işin doğrusu/ mutfakta görülür/ görülse görülse./ yüreklerindeki cesaret/ belki aynı./ ama tabaklarındaki yemek/ farklı.”
[43] Bertolt Brecht, Bütün Oyunları, Cilt:3, Üç Kuruşluk Opera/ Mahagonny/ Mahagonny Kentinin Yükselişi ve Düşüşü/ Lindberghlerin Uçuşu/ Anlaşma Üzerine Baden Öğreti Oyunu/ Evet Diyen/ Evet Diyen. Hayır Diyen/ Önlem (1930)/ Önlem (1931), çev: Yücel Erten-Aziz Çalışlar-Yılmaz Onay-Ayşe Selen, Mitos Boyut Yay., 1998.
[44] “Savaş ve Barış Üzerine”, Güney, No:74, Ekim-Kasım-Aralık/ 2015, s.11.
[45] Barış Yıldırım, “Savaş Neden Çıkmıştı?”, Mevsimlik, No:1, Bahar-2015, s.11.
[46] Şenol Karakaş, “Sermaye Barışçıl Olamaz”, Mevsimlik, No:1, Bahar-2015, s.35.
[47] Erich Maria Remarque, Batı Cephesinde Yeni Bir Şey Yok, Çev: Burhan Arpad, Everest Yay., 2012.
[48] George Orwell, 1984, çev: Celâl Üster, Can Yay., 2015.
[49] Jean Jacques Rousseau, Toplum Sözleşmesi, Çev: Şemsettin Yeltekin, Araf Yay., 2000.
[50] Yine anımsatmalıyım: “bu gelen savaş ilk değil./ çok savaş oldu bundan önce./ bittiği gün en son savaş/ bir yanda yenilenler vardı gene,/ bir yanda yenenler vardı./ yenilenlerin yanında/ kırılıyordu halk açlıktan./ yenenlerin yanında/ halk açlıktan kırılıyordu,” dizelerini Bertolt Brecht’in…
[51] “Uslu akıllı çiftçiler, dinleyin söyleyeceklerimi/ Anlamak istiyorsanız nasıl yitirdik barışı/ Perikles kendi yıkımını önlemek için tutuşturdu devleti/ Bir kıvılcım gibi attı ortaya Megara Fermanı’nı/ Öyle bir kasırga estirdi ki, dumandan/ Dost düşman Helenlerin gözleri karardı/ Köyler dayandı direndi uzun zaman/ Ama bağ kütükleri tutuşup testiler kırılınca/ Kimse söndüremez oldu yangını. Barış da uçtu gitti…// Filomuz öç almak için yedi bitirdi incirlerini/ Bir sürü suçsuz, habersiz köylünün/ Tarlalarını bırakıp burada toplanınca işçi milleti/ Anlamadı bir kez daha satılmış olduğunu/ Cibreleri yok, çok sevdikleri kuru incirleri yok diye/ Gözlerinin içine bakıyorlardı nutuk çekenlerin/ Onlarsa biliyordu açlıktan kıvrandığınızı/ Halk da aç, bitkin, miskin köpekler gibi/ Saldırıyordu her önüne atılan iftira lokmasına/ Yabancılar tehlikeyi görüyor/ Altınla tıkıyorlardı bazı gammazların ağzını./ Onları zengin edip sizin haberiniz olmadan/ Çöle çeviriyordu Yunanistan’ı/ Bunlar hep o deri tüccarının marifetleri!” diyen Aristophanes’in satırları günümüz iktidarlarının vahim tavırlarıyla acıklı bir şekilde örtüşmektedir! (Hande Demircioğlu, “Barış Oyunları”, Birgün, 11 Eylül 2015, s.14.)
[52] “İkinci Dünya Savaşı’ndan 2013 yılına dek savaşlarda ölen insan sayısı 25 milyon kişi iken, sadece 2013 yılında açlık ve susuzluk nedeniyle ölen insan sayısı ise 14 milyondur. Savaşları var eden sermaye ve onların devletleridir. Fakat insanlar sadece savaşlarda ölmüyor. Dayattıkları kapitalist ekonomi politikaları nedeniyle yaratılan açlık ve susuzluk, insanların ve çocuklarının ölümlerini her geçen gün inanılmaz sayılara ulaştırmakta.” (Yusuf Gürsucu, “Göçler, Savaş ve Kapitalizm!”, Gündem, 8 Eylül 2015, s.14.)
[53] Zehra İpşiroğlu, “Şiddet Sarmalından Kurtulma Arayışları”, Patika, No:91, Ekim-Kasım-Aralık/ 2015, s.10.
[54] “Kılıçdaroğlu: Seçim Güvenliğini Sağlayamıyorlarsa İstifa Etsinler”, Birgün, 4 Eylül 2015, s.9.
[55] Eda Demirkaya, “Çatışmasızlık Hâli ve Uzlaşmasız Barış Üzerine”, Mevsimlik, No:1, Bahar-2015, s.6.
[56] Özgür Müftüoğlu, “Her Şeyden Önce Savaşın Nedenleri Ortadan Kaldırılmalı”, Evrensel, 31 Ağustos 2015, s.7.
[57] Burcu Ünal, “Sarıyer Belediye Başkanı Şükrü Genç: Birileri Mutsuzken Orada Barış Olamaz”, Milliyet, 1 Eylül 2015, s.17.
[58] “90’lar Bu Ülkenin Kaderi Değildir”, Evrensel, 2 Eylül 2015, s.10.
[59] Serpil İlgün, “Gençay Gürsoy: Savaş İklimi Eşitlik ve Demokrasi İçin de Engel”, Evrensel, 13 Temmuz 2015, s.14.
[60] Ertuğrul Kürkçü, “Savaş Varsa Barış da Mutlaka Olacaktır”, Özgür Gençlik Dergisi, ‘Suruç’ Özel Sayısı, Ağustos-Eylül 2015 s.74.
[61] Cihat olarak İslâmın Kutsal Kitabı Kur’an vasıtasıyla ve yine İslâmi deyimle “Allah’ın emri”: “Fitne ortadan kalkıncaya ve din tamamen Allah’ın oluncaya kadar onlarla savaşın! (inkâra) son verirlerse şüphesiz ki Allah onların yaptıklarını çok iyi görür.” (Kaynak: Kur’an-ı Kerim, Enfal Suresi 39. Ayet, Diyanet Vakfı Meali.)
[62] Devamla ekler V. İ. Lenin: “Ya soy, ya soyul; ya başkaları için çalış, ya da başkalarını kendin için çalıştır; ya köle sahibi ol, ya da köle. Böyle bir toplumda yetiştirilmiş olan insanlar doğallıkla, denebilir ki annelerinin sütüyle birlikte, şu anlayışın ruh hâlini, alışkanlığını özümsüyor: Ya bir köle sahibisiniz, ya da köle, değilse, küçük mülk sahibi, küçük memur, küçük subay, ya da aydın: Sözün kısası; yalnızca kendisi için kaygılanan ve başka hiç kimseyi umursamayan bir insan”…
[63] Özge Topcu, “Umut Aşısı”… http://murattay.blogspot.com/2015/05/ozge-topcu-umut-ass.html