Site icon Rojnameya Newroz

1895 SİVAS ERMENİ KATLİAMINA BEKTAŞİ VE ALEVİ TOPLUMU DESTEK VERDİ Mİ?

Konuya geçmeden önce Alevilik hakkında kısa bir bilgi vermek gerekirse:

Alevilik veya o zamanın tanımlamasıyla Kızılbaşlık, doğayı merkez alan bir sevgi inancıdır. Dolayısıyla, doğada bulunan, canlı-cansız her şeye sevgi gözüyle bakar. Kendisini hiçbir varlıktan ne üstün ne de aşağı görür; sadece eşitler arasında birinci olduğunun bilinciyle, bütün varlıklara karşı sorumlu olduğunu hisseder ve ona göre davranır.

Mahsuni GÜL / Yazarın diğer makaleleri için tıklayınız

Sosyalist Mezopotamya / Sayı: 9

Aleviliğin insana bakışı ise tamamen hümanist niteliktedir. Avrupa’nın ancak XV. yüzyılında Rönesans’la idrak ettiği hümanizmi, Kızılbaş/Aleviler, asırlardır, inançlarının temel değeri olarak savunmaktadırlar. Buna göre bütün insanlar, eşit, özgür ve kardeştirler.

Aleviliğin, eşitlikçi, özgürlükçü ve demokratik yönü, devletin resmi ideolojisine aykırı düştüğü için, Alevi inancı hoş karşılanmamış, baskı altına alınıp yok edilmesi için her türlü yol ve yöntem denenmiştir. Alevilik, devletten hep uzak kalan, muhalif bir inançtır.

Alevilikten etkilendiği kadar, İslami öğelerini de hâlâ koruyan Bektaşilik ise, devletle hep sıcak ilişkiler içinde olmuştur. Devletin, bazı uygulamaları, inancın hümanist özüne aykırı olmasına karşın, söz konusu devletin çıkarı olunca, onun yanında yer almaktan asla sakınmamıştır. Bununla da yetinilmemiş, Alevi değerlerini kullanarak, sömürerek, bilinçsiz halkı da bu uğurda kullanmaya çalışmışlardır ve yer yer de başarılı olmuşlardır. Oysa Bektaşiliğin etkili olmadığı yerlerde Aleviler, bırakınız Ermeni kardeşlerine saldırmak, canları pahasına da olsa bu kardeşlerini korumuşlardır.

Aşağıdaki destan, gerçek adı Seyyid Gökçe (1869 – 1940), ama Mahzuni Seyyid veya Seyyid Gazi veya  Zünubi gibi mahlasları kullanan Bektaşi bir ozan tarafından, 1895 yılında Sivas’taki Ermeni katliamı ve bu katliama katıldığı iddia edilen Alevi / Kürt aşiretlerinin sözde yapmış oldukları katliamı ve ardından yapılan talan hareketini coşkulu bir dille anlatmaktadır.

Destanda önce saldırının İslam’da ne anlama geldiğini anlatır. Ardından da saldırı emrini veren Sultan Abdülhamid’e övgüler ve dualar edilerek şöyle başlar:

“Bir ahval söyleyeyim dinle birader Guş eyle Can ile işbu beyanı

Hoş-şirin kelamdır şerhi beraber Efendim anla bu tavrı, ünvanı

Evvela zümre-i bende-i Hüdayız Saniyen ümmet-i hem Mustafayız

Saye-i destinde mir u gedayız Mahrum etme bizi göster cinanı

Salisen penahım Çaryardır Umum ehl-i İslam bend-i ikrardır

Bu Hazretlerine her kim inkarîdür Vallahi billahi nardır mekânı (…)

Benim Es-Sultan İbnus-Sultanım Sultan-ı berreyn u bahr Hakanım

Çok yaşasın Sultan Hamid Hanım Avn eylesin Sultanların Sultanı

Efendime versin Hakk ömr-ü Nuh’u Cemadata versin hem nutkula ruhu

Destanın bundan sonra ki bölümünde kendince Ermenileri katletmenin haklı gerekçeleri anlatılır. Çünkü onlar özgürlük (Beylik) istiyorlardı. Budur katletmelerine neden olan ferman:

“Velhasıl sözümde dinle ne derim Mülk-ü Osmanide ehl-i buldanı

Dest-i Osmanide ne denli inşa ne denli şehirler ne denli kura

İçinde bulunan hep alelumya Ermeniyan istedi beylik nişanı

Ermeniler yeni söküldü bendi Beylik ister iken şehri ve kendi

Bu sene kimi bey kimi efendi Hemince buldular Han-ı zamanı

Kimi der livayım kimi serasker Kimi kaymakam kimisi nefer

Kimi müşir kimi serir-i mihter Kimi ister binbaşılık nişanı

Beylik istediler alırız deyu Beylikle biz ebed kalırız deyu

Destanın bundan sonraki bölümünde Dersim aşiretlerinin, Ermenileri beylik sevdasından vazgeçirmek için çok uğraştılarsa da başarılı olamadıklarını yazar. Bunun üzerine Ermenilerin üstüne Kürt Dırejan aşiretleri, Battal Efendi başkanlığındaki Atma aşireti ve Alişan Beyzade başkanlığındaki Koçgiri aşiretlerinin bu olaya katıldıklarını yazmışsa da bunlar birer iddia olarak kalmaktadır, çünkü Osmanlı arşiv belgeleri bunu yalanlamaktadır. Bunun başlıca nedeni ise:

1- Bu tarihlerde Ermenilerin ulusal talepleri olmasına rağmen, bölgesel bir ayaklanmaları yok.

2- Adı geçen aşiretler Osmanlı Devleti ile sorunları olan aşiretlerdir.

Ermenilere yapılan katliamın bir gün kendilerine de yapılacağından kuşkulanan Koçgiri aşiretleri 1920-21 yılları arasında Alişan Beyzade ve kardeşi Haydar Beyzade başkanlığında isyan edeceklerdir. Sivas’taki Ermeni katliamında, Kürt aşiretlerinden ziyade, bölgeye Abdülhamid tarafından yerleştirilen Çerkezler, Karapapak – Terekemelerin katıldıkları belgelerde açıkça görülmektedir; hatta bu konuda Mihralı Bey üzerinde söylenmiş pek çok destan, türkü ve hikâye de anlatılmaktadır.

Yeniden destana dönecek olursak destan -Yukarıda açıkladığımız gibi çoğu temelsizdir- saldırı,  katliam ve ardından gelen talan olaylarını çok net bir biçimde anlatmaktadır.

“Dersim Beyleri hep hazır amade Mecmuan geldiler suvar piyade

Ermeniler tuttular inat Bize beylik deyu pir u cevanı

Dersimin neferleri geldi yanaştı Zimmiyanın emvaline sataştı

Ermeniler Kelpeleri dolaştı Mukarrer bildiler başile canı

Guluvv-i amm edip Dersim benamı Nice kanlar döküp kıldı hengamı

Atma aşireti cümle namdar Battal Efendidir onlara serdar

Hunrizi afettir böyle şanı var Ol cihangir aşiretler merdanı

Arapgir şehrini fethetti ancak Barekellah diyende anı duyuncak

Dest vurup tiğıne cenge duruncak Tarumar eyler hep olan düşmanı

Alişan Beyzade geldi erişti Hıristiyan olan başına üşdü

İslam olduk deyu payına düştü Divriğinin bütün Ermeniyanı

Şatırzade neferler cem’ edip geldi Hücum edip şehr-i Divriki aldı

Bu sırada Ermeniler bunaldı Niceleri ister oldu emanı

Ve katliam anlatılır.

“Nedenlu var ise Civar kura Aşayiriz deyu oldular hempa

Hücum eylediler mir u geda Efendim görmesin gözler yamanı

Hücum eylediler bir seher vakti serefraz olanlar kıldı dikkati

Aşiret olanın artsın kuvveti Mert olanın keskin olsun seyfanı

Aşiretler doldu hep oymak oymak İslam evlerinde dikildi bayrak

Kurşun emre bakar tüfekler tak tak Bıçak hançer-i la’li giydi kaftanı

Evlere giruban ettiler talan Pir u cevanı sağir u kebiran

Taife-I zenan iderler giryan Urmadılar asla ehl-i zenanı

Urdular ateşi kalmadı konak Ermeniler görüp kaldılar bitak

Kani no’ldu o durarşun armutak Bu köylerde attırdılar dumanı

Yalnız keşişler yanuldı pürgam Eksiğin koymayıp kıldılar tamam

Yani, Ermeniler buldu belasın mükemmeldir hiç kalmadı noksanı

Aşiret ev be ev gezip dolaştı Hatalar şuurlar başa güleşti

Bir üçü serhadd-ı Şama ulaştı Bir tarafı buldu Muşu ve Vanı

Yanmaz oldu kafir fanusu çerağlar Bulgurla yarmadan doydu sokaklar

Sahibine küsmüş yanmaz ocaklar Cenan beca görmemiş hergez duhanı

Kilise içine düştü bir telaş Suret-i menhuse oldu hor duhan

Milletvekili hem geldi karabaş Niceleri ister oldu emanı”

Katliamdan sonra yağma başlar.

“Kiliseler içre doldu aşiret Pay pay ettiler kalmadı ziynet

Markus Keşişe kalmadı rağbet ne rahip koydular ve ne ruhbanı

Ne ala safaya erdi Mardrus Meydan bizim derken Kirkor, petrus

No’ldu Haçik Margermiyan kortorus baş deftere kaydeyledim nişanı

Ayakta paymal oldu kitaplar No’ldu senet defteriyle hesaplar

Et yüzünü görmez oldu kasaplar Bilmeyen böyledir hükm-ü Furkanı

No’ldu demirciler uyanmaz oldu Çilingir, kuyumcu dayanmaz oldu

Al yeşil boyaklar boyanmaz oldu Kimi terk eyleyip kaçtı taş hanı

Biitibar oldu ol sim u zerler Elmas küpe bilezikler kemerler

Kani no’ldu martiniler lorlar Nadir gördüm acep oldum hayranı

Bir yandan çekilir davarlar mallar Halılar kilimler taze çuvallar

Nice Trablus kumaşlar şallar Ancak kürk giyenler tuttu meydanı

Nicesi dengiyle buldu sivayı Çoğu çoğa kimse kimi zorbayı

Kimi mangal çeker kimi sopayı Kimisi tahtadan yükler hayvanı

Evlerde kalmadı kürk yabalar münakkaş giyindi iller obalar

Kimi ben buldum diye çabalar Arar ki, soya bir Hristiyan’ı

Ozan, bu olayların Ekim 1895 tarihinde meydana geldiğini şu sözlerle açıklar: “Bin üç yüz on birde kondu (okunamadı) hal Teşrin-i evvelde koptu bu ahval.” Ve devamında şunları yazar:

“Allah din ve devlete zeval (zarar-ziyan) vermesin, Firdevs cennetinde tutsun vatanları.

Zavallı fakir ve aciz kul olarak hatalıyım, günahkârım, en değersizim,

Aciz, kimsesiz, günahkâr düşünceliyim, benim için yarattı isyan denizini.

(Zünubî) der üstadımdır, ağlamayı sığınak edinmişiz Osmanlı devletini.

Sabah ve akşam içim yanarak feryat ederim, Efendim esirge hep Müslümanı.”

Destanın son mısrası okunduğunda bir zorlamanın, sipariş üzerine yazıldığına dair bir hava sezinleniyor. Ozan, kendisini bütün bu olaylardan masum göstermeye çalışırken, olaya katılan İslami unsurların korunmasını da Efendisinden (Tanrı’dan) diler.

Dışarıda bir gözlemci olarak olayı izleyen ozan, destanda olanı değil, olması gerekeni yazarak Alevi/Kürt aşiretlerini, devletin yanında yer aldıklarını göstererek onları töhmet altında bırakmaktadır. Bu aşiretlerin bu tür olaylara katılıp katılmadıklarını kesin olarak bilmiyoruz. Onun için Osmanlı arşivlerini incelemek gerekir, bu ise, makalenin konusunu aşmakta ve bambaşka bir araştırmanın konusu olmaktadır. Sadece şu kadarını diyebiliriz ki, somut kanıtlara dayanmadan, sadece ozanların, yazarların, kendi duygu dünyalarına ve soyut düşüncelerine dayanarak ileri sürdükleri hakkında bir kanıya varamayız. Tarihi olaylar, soyut düşüncelerle değil, somut delillere (belgelere) dayanarak gün yüzüne çıkarılır. Bu ise tarihçilerin ve ciddi araştırmaların görevidir.

Kaynak

Zünubi;  Der Ahval-ı Şikest ve Garet-i Ermeniyan , Manzume-i Hikayet-i  An

PDF Sayfalara ulaşmak için resimlerin üzerine tıklayın

SAYI: 9
SAYI: 8
SAYI: 7
SAYI: 6
SAYI: 5
SAYI: 4
SAYI: 3
SAYI: 2
SAYI: 1
https://www.alevibektasi.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=692:goekceoullarna-ait-dier-elyazmas-belgeler&catid=53:ariv-belgeleri&Itemid=70
Exit mobile version