İran İnsan Hakları Kurumu (IHR), Mahsa Amini’nin ölümü sonrasında başlayan gösterilerde güvenlik görevlilerinin saldırıları sonucunda ölenlerin sayısının 253’e yükseldiğini açıkladı.
Norveç merkezli IHR internet sitesinde yayınlanan raporda, 50 gündür süre giden protestolarda İran’ın 31 eyaletinden 21’inde meydana gelen can kayıpları listelendi.
▶ En çok can kaybının Sünni ve Kürt direniş bölgelerinde gerçekleştiği, Sistan-Beluçistan eyaletinde 93, Mazenderan’da 30, Kürdistan’da 23 kişinin can verdiği belirlendi. Ayrıca, başkent Tahran’da 25, Gilan’da 19, Batı Azerbaycan’da 18, Kirmanşah’da 13, Elborz’da 7, Horasan-ı Rezevi’de 4, İsfahan’da 3, Merkezi, Kazvin, Kohgiluye-Buyer Ahmed, Zencan ve Doğu Azerbaycan, Erdebil ve İylam’da ikişer, Buşehr, Huzistan, Hemedan ve Simnan’da birer göstericinin öldüğü bildirildi.
▶ Ölenlerin 34’ü 18 yaşın altında, 19’u kadın.
IHR, 12 Ekim’de yayımladığı raporda, Emini’nin ölümü sonrasında başlayan sokak gösterilerinde emniyet güçlerinin müdahalesi sonucu 201 protestocunun öldüğünü aktarmıştı.
▶ İran İnsan Hakları Aktivistleri Ajansı’nın (HRANA) haberinde de Amini’nin ölümü sonrası başlayan gösterilerde şu ana kadar 36 güvenlik görevlisinin hayatını kaybettiği belirtildi.
Gösteriler üniversitelerde devam ediyor
İran’da 22 yaşındaki Mahsa Emini’nin gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybetmesi üzerine başlayan gösterilere de sürüyor. Üniversitelerde gözaltı dalgasıyla birlikte üniversite öğrencilerinin okuldan uzaklaştırılması protesto edildi.
▶ Ülkenin, Şehrud Teknoloji, Zehra, Tebriz Tıp Bilimleri, Bilim ve Teknoloji, Tahran Şehid Beheşti, İslami Azad, Melayer, Erak, Ahvaz Şehid Çamran, Şiraz, Buşehr Tıp Bilimleri, İslam Şehr İslami Azad, Kürdistan, Azerbaycan Şehid Medeni, Senendec Azad, Gilan, Nasıruddin Tusi ve Nuşirevan Teknoloji üniversitelerinde öğrenciler protesto gösterisi düzenleyerek gözaltına alınan arkadaşlarının serbest bırakılmasını istedi, yönetim aleyhine sloganlar attı.
Sosyal medyada yayınlanan görüntülere göre, Tahran’da bulunan Emir Kebir ve Allame Tabatabai üniversiteleri ile Batı Azerbaycan’daki bulunan Urumiye Üniversitesi öğrencilerinin fakülteye girişinin yasaklanması ve okuldan uzaklaştırılmasının ardından öğrenciler oturma eylemi yaptı.
İran’dan ABD’li kişi ve kuruluşlara yaptırım
Gösterilerin dinmek bilmediği İran’da yönetim, “ülkedeki şiddeti kışkırtmak ve iç işlerine müdahale” gerekçesiyle üst düzey sivil ve askeri yetkililerin de aralarında bulunduğu Amerikalı 10 kişi ve 4 kuruluşa yaptırım kararı aldı.
İran Dışişleri Bakanlığından yapılan yazılı açıklamada, yaptırım kararının 2017’de İran Meclisi tarafından onaylanan “ABD’nin İnsan Hakları İhlalleri ve Bölgedeki Maceracı ve Terörist Eylemleriyle Mücadele” yasasına uyarınca alındığı ifade edildi.
Yaptırımların “insan haklarına aykırı faaliyetlerde bulunmak, İran’ın iç işlerine müdahale, İran’da şiddet ve terör eylemlerini teşvik etmekle” suçlanan Amerikalı kişi ve kurumları kapsadığı aktarıldı.
▶ Bu kapsamda, ABD Merkez Kuvvetler (CENTCOM) Komutanı Michael Kurilla, CENTCOM Komutan Yardımcısı Gregory Guillot, ABD Hazine Bakan Yardımcısı Wally Adeyemo gibi üst düzey isimlerin yanı sıra Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) Dokuzuncu Hava Kuvvetleri ve Ulusal Muhafızların da yaptırım listesine alındığı bildirildi.
Açıklamada, söz konusu yaptırımların vize yasağını, İran’daki mal ve finansal varlıklara el konulmasını ve banka hesaplarının dondurulmasını içerdiği kaydedildi.
Arka plan
İran hükümetine karşı süre giden kesintisiz protestolar ve toplumsal muhalefet dalgası, 16 Eylül 2022’de Tahran’da, “Rehberlik Devriyesi” olarak adalndırılan “ahlak polisi”nce İran’ın tesettür düzenlemelerini ihlal edecek şekilde başını “uygunsuz” bir şekilde örttüğü gerekçesiyle tutuklanan 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ölümüne tepki olarak başlamıştı.
İran’ın Kürdistan eyaletinin Sakkız kentinden Tahran’daki akrabalarını ziyarete gelen Amini görgü tanıklarına göre, “ahlka polisi” görevilierince ağır bir biçimde dövülmüştü. İranlı yetkililer bu iddiayı sürekli olarak reddetti.
Protestolar hızla Amini’nin memleketi Sakkız’dan Kürdistan eyaletinin diğer kentlerine ve diğer vilayetlere yayıldı. Hükümet gösterilere yanıt olarak 19 Eylül’den başlayarak, internete erişimi çeşitli bölgelerde kısıtladı. Protestolar yayıldıkça, ülke çapında sosyal medyaya erişim kıstlamalarıyla birlikte yaygın bir İnternet karartması uygulandı.
Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney, yaygın huzursuzluğu yabancı devletlerin ve yurtdışındaki muhaliflerin neden olduğu “ayaklanmalar” olarak niteledi. Gösterilerde, orta öğrenim öğrencisi kız çocukları ve kadınlar, kilit bir rol oynadı ve Kürtçe “Jin, Jiyan Azadi” (Kadın, Yaşam, Özgürlük” sloganı hem İran’da hem dünya çapındaki dayanışma gösterilerinin baş sloganı halini aldı.
Göstericiler, kadın haklarının teslim edilmesinin yanı sıra, İran’da iktidardaki din devletinin devrilmesini talep ediyor. Son protestolar, İran hükümetine yönelik son on yıl içindeki en büyük meydan okuma olarak görülüyor.
Norveç Merkezli İran İnsan Hakları örgütüne göre, 25 Ekim 2022 itibariyle, hükümetin göz yaşartıcı gaz ve silah ateşi içeren protestolara müdahalesi sonucunda en az 234 kişi öldürülmüş ve Mahsa Amini protestoları, bin 500’den fazla ölümle sonuçlanan 2019-2020 protestolarından bu yana en ölümcül protestolar oldu. Kuruluş son güncellemesinde bu sayıya 9 yeni ölümün eklendiğini duyurdu.
(AEK) BİANET